Abstract:
متون ادبی به واسطهی چند لایه بودنش، با تاویلها مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همراه است. هدف اصلی خطیب، اقناع خوانندگان در فهم بافت متنی در فضای بافت موقعیتی کلام است.اصطلاح بافت معمولا به دو دستهی بافت کلامی و بافت موقعیتی تقسیم میشود. بافتهای متنی به بررسی نقش یک عنصر زبانی در متن و تاثیر آن در تبلور صوری و معنایی متن میپردازد و در پی دستیابی به جلوههای زیبا شناختی متون هستند. منظور از بافتهای موقعیتی همان موقعیت خاص تولید متن است. «نکوهش مردم کوفه»، از جمله خطبههایی است که علی(ع) در جمع مردم کوفه و برای نشان دادن ناراحتی خویش از صفات رذیلهی مردم و انتقاد از آنان در یارینرساندن محمدبنابیبکر ایراد فرمودند. آنگاه با یادآوری پیمانشکنیهای متعدد کوفیان و مقایسهی آنها با پیروان معاویه، سعی در تحریک غیرتشان دارند تا آنها را در مقابله با دشمنان فعال سازند. این پژوهش در پی بررسی بافت-های مختلف موقعیتی این خطبه و تاثیر آن در شرایط و تناسب بافتهای ساختاری متنی و زیبایی است؟ یافتههای پژوهش نشان می دهد که خطبه، به سبب تناسب بافتهای ساختاری با بافتهای موقعیتی آن، سرشار از ویژگیهای بینظیر ادبی، بلاغی و خطابی است. به کارگیری هنر معانی، بیان و بدیع، و نیز تناسب بافتهای ساختاری و متنی با بافتهای موقعیتی بر تاثیر خطبه افزوده است.
Machine summary:
از جهت تحلیل بافت متنی این قسمت از کلام حضرت نیز دارای زیبایی شگرفی است، علی (ع) برای اینکه عدم توانایی کوفیان در بهرهمندی از فرصتها را نشان دهند و به مخاطبان بفهمانند که آنها فرصتها و مهلتهای داده شده را تبدیل به تهدید میکنند و سبب نابودی خود میگردند، از واژۀ «خوض» استفاده نمودند؛ زیرا این واژه به معنای فرو رفتن در آب بوده و سپس برای عمل اشتباه به کار گرفته شده است (ابنمنظور، 1405: 7/147).
گاهی بدون در نظر گرفتن شرایط و اتفاقات پیرامونی نمیتوان معنای درستی از یک متن به دست آورد؛ لذا در این فراز برای درک هرچه بهتر عبارت « فیتبعونه علی غیر معونة» و یا عبارت « انا ادعوکم و انتم تریکة الاسلام و بقیة الناس الی المعونة» لازم است نوع رفتار معاویه با لشگریان خود و نوع برخورد حضرت علی (ع) با سپاهیانش به درستی واکاوی و بررسی شود؛ زیرا در تحلیل گفتمان و به تبع آن تحلیل بافت موقعیتی تحلیلگر در بررسی یک متن از خود متن فراتر میرود و وارد بافت یا زمینۀ متن میشود؛ یعنی از یک سو به روابط درون متن و از سوی دیگر به بافتهای موقعیتی، اجتماعی، سیاسی و تاریخی متن میپردازد.
حضرت امیر (ع) بنا به عوامل ایراد خطبه، آنگاه که به توبیخ مردم کوفه میپردازد، فضای توبیخ و عدم تغییر را در بافت متنی دنبال میکند و بنا بر شرایط و فضای شکل گرفته در مخاطب برخی جملات را از مفهوم اصلی خود خارج میسازد و برای تثبیت مفاهیم مورد نظر خود به تأکید جملات خویش میپردازد و در جهت افزایش شناخت مخاطبان، به معرفی جوانب مختلف شخصیت خویش میپردازد.