Abstract:
بخش نخست آیه 110 سوره یوسف، یعنی عبارت حتّی اذا استیاس الرّسل و ظنّوا انّهم قد کذبوا از قرنها پیش، توجه محققان و مفسران قرآن را به همراه داشته و محل اختلاف آراء بوده است. این اختلافها بیشتر به قرائتهای واژه «کذبوا» و تشخیص مرجع ضمیرها در بخش ذکر شده از آیه باز میگردد. از سوی دیگر، بنا به عللی، این موضوع با باورهای اعتقادی و کلامی در حوزه عصمت پیامبران نیز در هم آمیخته و بر اهمیت آن افزوده شده است. در این نوشتار، نشان داده شده که اختلاف در تشخیص مرجع ضمیرها، بیشتر بر مبنای یکی از قرائتها به وجود آمده است؛ از اینرو، با هدف یافتن بهترین راه حل، دیدگاهها و آرای مطرح شده ذیل بخش مورد نظر از آیه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. دلایل مهمی همچون قاعده بازگشت مرجع ضمیر به نزدیکترین لفظ مذکور و وحدت مرجع ضمیر، همخوانی معنایی در آیه، نظام همنشینی کلمات و بافت آیات مشابه در قرآن، در کنار تنوع بومهای قرائت دیگر، آن قرائت را بر قرائت رایج «کذبوا» برتری میدهد.
Machine summary:
ir مقدمه عبارت (حَتَّی إِذَا اسْتَیأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کذِبُوا( (یوسف/ 110) از قرون نخستین اسلامی مورد توجه خاص محققان ومفسران قرآن کریم بوده و گسترهای از آرا به آن اختصاص یافته است؛ چرا که وجود چندین قرائت برای واژه «کذِبُوا»، هنگامی که با مسئله تشخیص مرجع ضمیر در بخش ذکر شده از آیه در هم میآمیزد، مسیر فهم آیه را دشوار مینماید.
تا اینجا آشکار گردید که بر اساس قرائت حفص از عاصم، تشخیص مرجع ضمیر در عبارت «وَ ظَنُّوا» و بازگردان آن به پیامبران یا مردم (قوم پیامبران) و نیز مرجع ضمیر دوم (هُم) در عبارت «أَنَّهُمْ قَدْ کذِبُوا» و بازگردان آن به پیامبران یا مردم (قوم پیامبر) و نیز فاعل محذوف در فعل «کذِبُوا» و باز گردندان آن به مردم یا پیامبران و ملائکه یا خداوند، باعث بروز اختلاف شده است؛ از اینرو، در اینجا روشنتر میگردد: چه کسانی گمان بردهاند؟ و چه کسانی دروغ گفتهاند؟ در ادامه پژوهش، این مسئله در چند تفسیر مهم فریقین بررسی میشود.
از اینرو، گرچه در نظر فخر رازی قرائت مشدد مورد تأکید است، ولی قول وی مبنی بر اینکه بهترین تفسیر آیه این است که پیامبران گمان بردند که ایمان آورندگان، دروغ گفته یا تکذیبشان کردهاند، خالی از اشکال نیست و مناسبتر آن است که ظن در این آیه را طبق آنچه گذشت، به معنای نوعی علم و یقین و در این صورت فاعل محذوف در «کُذِّبوا» را مردم یا کافران دانست نه گروه مؤمنان.