معرفی و شناخت سلیمان‌نامۀ (شاهنامه سلیمانی) عارف و بررسی رویکرد تمثیلی شاعر به تاریخ Journal Article

دست­نویس‌های متون کمترشناخته شدة فارسی در روشن کردن زمینه­های مختلف تاریخی، فرهنگی، ادبی کشورهای دارای سابقه تمدنی کهن، اهمیت فراوان دارند. در ژانر حماسه‌های تاریخی فارسی، دست­نویس‌های منتشرنشدة بسیاری وجود دارد که به منزلۀ گنجی گران­بها حاوی نکات بسیاری از میراث تاریخی ایران و میراث فرهنگی زبان فارسی هستند، امّا تاکنون شناسایی و معرفی نشده­اند. سلیمان‌نامه یا شاهنامه سلیمانی یا شاهنامه عارف یکی از این آثار است که «فتح­الله عارف»، شاهنامه‌چی دربار عثمانی، در سال 969 ه. ق. آن را به رشتۀ تحریر درآورده است. سلیمان­نامه اثری تاریخی از نوع وقایع­نامه­ها دربارة تاریخ سلطان سلیمان قانونی است؛ تاریخی که گرایش شاعر- مورخ به تمثیل بدان رویکرد حماسی و گاه تعلیمی بخشیده است. این مقاله پژوهشی کیفی با رویکرد تحلیلی و استنباطی است که به معرفی سلیمان­نامه و تحلیل کارکرد تمثیل در آن به عنوان یک کیفیت سبکی بارز پرداخته است.

شفيعي کدکني ، ١٣٧٠: ٨٥-٨٤) ١,١- اهداف و اهمّّيت پژوهش معرفي سليمان نامه ، متني مهم از حيث تاريخ حماسۀ فارسي ، براي اول بار، و شناخت سرايندة آن فتح الله عارف ، که از شعراي بزرگ آسياي صغير بوده است و بررسي تمثيل که از جمله عناصري است که در متن ، نقش ترغيبي ايفا مي کند، از نقاط عطف اين تحقيق است . پس از او درايتي در فهرستگان نسخه هاي خطي ايران (فنخا) شاهنامۀ سليماني سرودة فتح الله عارف تاريخي منظوم در ٢٢ هزار بيت معرفي کرده (درايتي ، ج ١٨: ٧٥٦)، خزانه دارلو در منظومه هاي فارسي نيز آن را به تخمين از روي اوراق نسخه ، ٣٢ هزار بيت دانسته است (خزانه دارلو،١٣٧٥: ٣٨٣)، اگر چه هيچ يک اطلاعاتي دربارة محتواي اثر ارائه نکرده اند در حوزة موضوع بررسي خاص اين تحقيق ، بايد گفت که بر خلاف متن که ناشناخته است ، منابع بسيار گسترده است و در کتب و منابع بلاغت بسيار به تمثيل پرداخته اند. محمّدامين رياحي در کتاب زبان و ادب فارسي در قلمرو عثماني در معرفي سليمان نامه ، بيت آغازين منظومه را از دست نويس توپقاپوسراي نقل کرده است که نشان مي دهد، منظومه با نيايش خداوند آغاز مي شود: خدايا خداوند هستي تويي نگهدار بالا و پستي تويي (رياحي ،١٣٩٠: ٦١) سليمان نامه فتح الله عارف از حيث مؤلفه هاي ادبي در متن جنبه هاي بسيار دارد که بخشي از آنها در اين جستار طرح خواهد شد.