Abstract:
تلاشهای زبانشناسان برای ریشهیابی واژههای زبانهای ایرانی پیشینهای طولانی در ایران و کشورهای دیگر، بهویژه کشورهای اروپایی، دارد و پیشرفتهای اخیر در باب مطالعات تاریخی و تطبیقی زبان نیز به دقت بیشتر در این زمینه و پیش نهادن نظرهای تازه در کنار بازنگری نظرهای پیشینیان منجر شدهاست. در این پژوهش، سعی شده که با بهرهگیری از روشهای مطالعات تطبیقی زبانهای هندواروپایی و تلفیق آنها با دانستههای موجود از زبانهای ایرانی، بخشی از واژههای گنجینة زبانهای ایرانی بررسی و با نیای هندواروپایی آغازین آنها مرتبط شود. برای این منظور، با روش تطبیقی و «معنا-تبارهشناختی»، نخست تلاش میشود که ریشهای مادر در هندواروپایی آغازین بازسازی و سپس با بهرهگیری از سوابق شناختهشده از موارد گسترندافزایی به ریشة مادر و بررسی سوابق این ریشههای گسترنددار در ایرانی، برای برخی از واژههایی که تا کنون ریشهای برای آنها داده نشده، نیایی درخور معرفی شود و برای برخی دیگر نیز ریشههایی جایگزین پیشنهاد گردد. در اینجا به بررسی ریشة مادر *sel- و بازتابهای آن در برخی از زبانهای ایرانی پرداخته میشود و در این میان همتبارهای آنها در زبانهای دیگر هندواروپایی نیز بهصورت ضمنی معرفی میشوند.
Machine summary:
برخی بازتاب های هندواروپایی -sel* و صورت های گسترنددارش در ایرانی علی مصلحی مصلح آبادی دانشجوی دکتری فرهنگ و زبان های باستانی، دانشگاه تهران زهره زرشناس استاد فرهنگ و زبان های باستانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی چکیده تلاش های زبان شناسان برای ریشه یابی واژه های زبان های ایرانی پیشینه ای طولانی در ایران و کشورهای دیگر، به ویژه کشورهای اروپایی، دارد و پیش رفت های اخیر در باب مطالعات تاریخی و تطبیقی زبان نیز به دقت بیش تر در این زمینه و پیش نهادن نظرهای تازه در کنار بازنگری نظرهای پیشینیان منجر شده است .
برای این منظور، با روش تطبیقی و «معنا- تباره شناختی»، نخست تلاش میشود که ریشه ای مادر در هندواروپایی آغازین بازسازی و سپس با بهره گیری از سوابق شناخته شده از موارد گسترندافزایی به ریشۀ مادر و بررسی سوابق این ریشه های گسترنددار در ایرانی، برای برخی از واژه هایی که تا کنون ریشه ای برای آنها داده نشده ، نیایی درخور معرفی شود و برای برخی دیگر نیز ریشه هایی جایگزین پیش نهاد گردد.
رفتار حنجره ایها را در یونانی میتوان در جدول زیر خلاصه کرد (R در اینجا یعنی آواهای رسا یا so ora tهای ,l, r, m): (رجوع شود به تصویر صفحه) مشاهدات لوبوتسکی (١٩٨١)، که بعدتر در طول این مقاله به کار خواهد آمد، حاکی از این است که برخی ریشه های هندواروپایی با الگوی -C(R)eHC شامل واکۀ میانه ای (و نه لزوما یک واکۀ کشیده ) در همه یا برخی از صورت ها و مشتقات خودایستای خود در هندوایرانی هستند؛ یعنی، ریشۀ حاصل میتواند هردو شکل -C(R)aC و -aC-C(R) را به خود بگیرد.