Abstract:
از واقعه ملاسرا که مقدمه فروپاشی نهضت جنگل بود، گزارشهای متعددی در قالب روایتهای دستاول و دستدوم موجود است. راویان این ماجرا عمدتاً به دو گروه تقسیم میشوند: عدهای که با در نظر گرفتن حوادث قبل و همزمان با این رخداد آن را گزارش کردهاند و برخی که واقعه را با توجه به پیامدها و نتایج آن و یا فقط با در نظر گرفتن حوادث همزمان با واقعه تحلیل نمودهاند. روایت این گروهها که با نوعی سهلانگاری یا سطحینگری همراه است، این سؤال را مطرح میکند که عاملان واقعه ملاسرا و قتل حیدر عمواوغلی چه افراد یا جناحهایی هستند؟ هدف از این پژوهش آن است که گزارشهای واقعه ملاسرا و قتل حیدرخان را مورد مداقه قرار دهد. بررسیهای مبتنی بر روش توصیفیـ تحلیلی، نشان میدهد با اینکه هر کدام از گزارشها نواقصی به همراه دارند، میتوان وقایع مزبور را حاصل مشارکت خواسته یا ناخواسته جناحهای مختلف مرتبط با نهضت جنگل دانست. به نظر میرسد، عاملان واقعه ملاسرا بیارتباط با قتل حیدرخان نبودهاند و در این میان نقش عوامل دولت انگلیس پررنگتر است.
There are several reports in the form of first and second-hand accounts from Mollasara incident which led to the collapse of the Jangal Movement. This incident has been mainly recounted by two types of narrators: those reporting it by considering the events prior to and concurrent with it and others who have analyzed it in terms of its consequences or have only taken concomitant events into account. The narratives of both these groups, accompanied by some sort of leniency or superficiality, have caused ambiguity in the identification of the perpetrators, persons or factions, of the incident. The present study thus aims to examine the reports of Mollasara incident and the assassination of Haydar Khan Amo-oghli. The results of this descriptive-analytical examination show that although each report has its own defects, the incident could have been a function of deliberate or unwanted participation of various factions associated with the Jangal Movement. It appears that the offenders of Mollasara incident had something to do with the murder of Haydar Khan Amo-oghli and that the role of the agents of the British government is more noticeable than others.
Machine summary:
مهم ترین منابع و مآخذ جنبش جنگل که اطلاعاتی از واقعه مزبور به دست می دهند، کتاب سردار جنگل اثر ابراهیم فخرائی، یادداشت ها و خاطرات احمد کسمائی، تاریخ انقلاب جنگل محمدعلی گیلک ، قیام جنگل اسماعیل جنگلی با مقدمه اسماعیل رائین ، نگاهی از درون انقلاب مسلحانه جنگل نوشته حسن صبوری دیلمی، بیگانه ای در کنار کوچک خان اثر یان کولارژ، خاطرات سعدالله درویش ، نهضت جنگل و معین الرعایا (حسن خان آلیانی) به قلم و گردآوری شاهپور آلیانی را شامل می شوند.
با این حال به رغم مطالعات فراوان و تحقیقات جدید پیرامون نهضت جنگل ، نقش میرزا کوچک و حیدرخان عمواوغلی در این نهضت ، تاکنون پژوهشی جامع ، تحلیلی و نقادانه همراه با مقایسه و تبیین گزارش ها، درباره واقعه ملاسرا صورت نگرفته است .
به گفته محمدعلی گیلک ، یعنی تنها کسی از جنگلیان که در واقعه حضور داشت و خاطرات خود را نوشته ، آخرین جلسه میان اعضای نهضت جنگل در ملاسرا، متشکل از حیدر عمواوغلی، خالوقربان ، سرخوش شاعر رشتی، سه نفر از افراد جنگل (میرزا محمد کردمحله ای، کاس آقا حسام و خودش ) بود و آن ها منتظر میرزاکوچک و محمدمهدی انشایی بودند (گیلک ، ١٣٧١: ٤٩٤ـ٤٩٣).
شاید این سؤال پیش بیاید که کوچک خان چه فرماندهی بود که در شش یا هفت فرسخی حادثه حضور داشت ، ولی از دستگیری عمواوغلی در آن زمان و زندانی شدن یکی دو ماهه و مرگ او خبر نداشته است ؟ و اگر خبر داشته چرا در طول حبس او، اقدامی برای آزادیاش انجام نداده است ؟ در پاسخ باید گفت که میرزا در ماه های آخر به دلایلی مانند از دست دادن یاران اولیه اش و نداشتن پایگاهی تحت تسلط خود، تقریبا هیچ قدرتی در نهضت جنگل نداشت و قدرت در دست ایل آلیان و ماسوله به ریاست ١.