Abstract:
حوزه دریای خزر یکی از مناطق مهم نفت خیز جهان به شمار میآید و کشورهای حاشیه آن جمعا 51 درصد ذخایر نفت و 15 درصد ذخایر گاز جهان را در اختیار دارند. نظام سوسیالیستی شوروی سابق سالهای سال تنها تولید کننده نفت و گاز از منابع دریای خزر بود. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، امکان بهره برداری از این منابع برای پنج کشور ایران، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه فراهم شد. از دیدگاه ایاالت متحده، دریای خزر یکی از دو منطقه بسیار مهمی است که میتواند پاسخگوی تقاضای روزافزون جهان برای انرژی باشد. و به این دلیل باید در کنترل موثر آن قدرت قرار گیرد. در مورد ذخیره نفت خزر برآوردهای گوناگونی از حداکثر 522 میلیارد بشکه تا حداقل 02 تا 02 میلیارد بشکه وجود دارد. 02 میلیارد بشکه رقمی است که بیشتر شرکتها در منطقه به کار میبرند.) 5) با در نظر گرفتن این حقیقت که دو کشور منطقهای خزر یعنی روسیه و ایران، بیش از 02 درصد ذخیره گاز طبیعی جهان را دارا هستند، میتوان اهمیت فراوانی برای خزر- آسیای مرکزی در امر انرژی گازی برشمرد، اما در حقیقت و در عمل این گونه نیست. ذخایر گاز هر دو کشور در بخشهایی دور از منطقه خزر واقع شدهاند. برخی از اندیشمندان آمریکایی در ژئوپولیتیک جدید ترکیبی از دو منطقه مهم انرژی زای خلیج فارس و دریای خزر به عنوان دو منبع مهم انرژی را بیضی استراتژیک انرژی» The Ellipse Energy Strategic» نامیدهاند که ایران را در میان گرفته است. کشورهای این منطقه علی رغم دارا بودن ژئوپولیتیک مشترک دارای نگرشهای متفاوت میباشند. حال این سوال مطرح است که» عوامل تاثیرگذار بر تحوالت ژئوپلیتیک کشورهای حوزه دریای خزر کدامند؟«به نظر میرسد موقعیت ژئوپلیتیکی جدید حوزه دریای خزر ناشی از عواملی چون ملیت، جمعیت، اقتصاد و غیره بوده است. و در این مقاله به بررسی اهمیت ژئوپلیتیکی کشورهای حوزه دریای خزر بخصوص جمهوری اسالمی ایران می پردازد.
Machine summary:
(١) با در نظر گرفتن این حقیقت که دو کشور منطقه ای خزر یعنی روسیه و ایران ، بیش از ٧٠ درصد ذخیره گاز طبیعی جهان را دارا هستند، می توان اهمیت فراوانی برای خزر- آسیای مرکزی در امر انرژی گازی برشمرد، اما در حقیقت و در عمل این گونه نیست .
وجود دریاچه دریای خزر ارتباط آسیای مرکزی و قفقاز را با ایران و روسیه میسر می سازد و از این طریق کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای سیاه و مدیترانه و پاکستان و افغانستان می توانند با یکدیگر ارتباط برقرار نمایند و در نهایت با اروپا آسان تر رابطه برقرار نمایند و مجموعه این عوامل جغرافیایی ، زمینه های مناسبی برای سرمایه گذاری فراهم کرده است .
- برخورداری از ذخایر غنی انرژی ، نفت ، گاز، زغال سنگ ، اورانیوم و دیگر منابع معدنی و طبیعی - مشارکت و حضور در مؤسسات و سازمان های بین المللی از جمله : اتحادیه آسیای مرکزی ، سازمان امنیت و همکاری اروپا، برنامه مشارکت ناتو برای صلح و شورای مشارکت اروپا و آمریکا (احمدی لفورکی و میررضوی ، ١٣٨٤ و ٤٥٨) اهمیت ژئوپلیتیکی فدراسیون روسیه روسیه پهناورترین کشور جهان است ، از این رو سرزمینی بسیار متنوع با ویژگی های مختلفی می باشد.
روند کنونی تحولات نظام بین المللی بیانگر این است که کشوری نقش قدرت برتر جهانی را در سده بیست و یکم بازی خواهد کرد که بتواند بر منابع و خطوط انتقال انرژی به ویژه نفت و گاز تسلط داشته باشد از این رو ایران نقش بسیار مهم و محوری در ژئوپولیتیک حوزه دریای خزر و خلیج فارس دارد.