Abstract:
با بررسی آثار معماری ایران باستان تا به امروز متوجه می شویم که هندسه نقش مهمی در خلق فضاها معماری داشته است.در معماری ایران اصول و الگوهای هندسی خاصی بکار برده شده است.که این الگوها را می توان در پلان،نما و نیارش بناها دید.الگوهای هندسی در معماری ایران بر پایه نظم پلان ، نظم نما ، درک ایستایی ، تناسبات طلایی ، مدول و پیمون ، کل به جزء ، اعداد خاص و هندسه پنهان مورد بررسی قرار می گیرند که در هر یک از آنها اشکال هندسی بکار برده شده است.در این مقاله به بررسی الگوهای هندسی همه دوره های تاریخی در این 8 بخش پرداخته شد و مشخص شد که الگوهای هندسی هر دوره تاریخی به چه شکل بوده است. دستاورد های این تحقیق نشان می دهد که استفاده از عدد 4 در هندسه معماری ایران نقش مهمی داشته است زیرا با اینکه هندسه در اولین تمدن های ایران،پیدایش خانه هایی به شکل دایره بوده اما از تمدن عیلام پلان چهارگوش نقش مهمی در هندسه ایران گذاشت که ریشه در باورهای مذهبی ایرانیان باستان داشت و در تمام دوران ها مربع و مستطیل بیشترین کاربرد را در هندسه معماری ایران داشتند. استفاده از 4 فقط به استفاده مربع و مستطیل معطوف نشد، بلکه این عدد به عنوان یک الگو هندسی آشکار یا پنهان نیز مورد استفاده قرار گرفت و باعث بوجود آمدن فضاهایی مانند: چهار ایوانی،چهار صفه،چهار طاق و چهار سو شد.از طرفی به تناسبات طلایی،درک ایستایی ، مدول و پیمون و ایجاد توازن و تعادل بصری در هندسه معماری ایران توجه زیادی صورت گرفته است.
Machine summary:
الگوهاي هندسي در معماري ايران بر پايه نظـم پـلان ، نظـم نمـا ، درک ايستايي ، تناسبات طلايي ، مدول و پيمون ، کل به جزء ، اعداد خاص و هندسه پنهان مورد بررسي قرار مي گيرند که در هر يک از آنهـا اشـکال هندسـي بکـار بـرده شده است .
دستاورد هاي اين تحقيق نشان مي دهد که استفاده از عدد ٤ در هندسه معماري ايران نقش مهمي داشـته اسـت زيـرا بـا اينکـه هندسـه در اولـين تمدن هاي ايران ،پيدايش خانه هايي به شکل دايره بوده اما از تمدن عيلام پلان چهارگوش نقش مهمـي در هندسـه ايـران گذاشـت کـه ريشـه در باورهـاي مـذهبي ايرانيان باستان داشت و در تمام دوران ها مربع و مستطيل بيشترين کاربرد را در هندسه معماري ايـران داشـتند.
بنا «زيگورات چغازنبيل » از ديگر موارد مورد استفاده از اين فرم در معمـاري ايرانـي مـي باشـد،اگرچه تکـوين ايـن بناهـايي در بـين النهرين بوده ولي الهام و مفهوم آن آشکارا ايراني است زيرا "زيگورات ها در بين النهرين به نوعي تقليـد از کـوه هـاي مقـدس در فـلات ايـران بـوده اسـت "(ابـراهيم زارعي،١٣٨٩).
با ورود ايران به دوره قاجـار و پهلـوي اسـتفاده از مربـع کامـل در پلان هاي شيوه تهراني کمرنگ شد وبيشتر بصورت ترکيبي با ديگر اشکال مورد استفاده قرار گرفت هر چند که بناهاي محدودي ماننـد «آرامگـاه فردوسـي» کـه بـه سبک آرامگاه کوروش مي باشد و يا حياط ، مدرسه ومسجد «سپهسالار» و «قصر ياقوت » در اين دوران ساخته شد اما همچنان اين فرم تا به امـروز تحـت تـاثير دوره اول هخامنشي و شيوه هاي اسلامي بصورت ترکيبي و يا قسمت هاي داخلي پلان مورد استفاده قرار مي گيرد.