Abstract:
قرآن در یک دورۀ تاریخی و طی 23 سال، در پی مقتضیات مربوط به عصر رسالت پیامبر صلی الله علیها و آله نازل شده است. ازاینرو، یکی از شیوههای کارآمد در تفسیر قرآن، مطالعۀ آن با رویکرد تاریخی است. در این نوشتار که از شیوۀ تفسیر موضوعی و رویکرد تاریخی بهره برده، موضوع انفاق بررسی گردیده است. ابتدا با بررسی کتب تاریخی و اشعار جاهلی، وضعیت معیشتی و اقتصادی مردم عصر نزول و فرهنگ حاکم بر آن جامعه در زمینۀ انفاق شناسایی شده؛ سپس با دقت در آیات مربوط به انفاق، بر اساس ترتیب نزول و زمان نزول، و سیر تدریجی و گامبهگام قرآن برای فرهنگسازی و قانونگذاری در این زمینه بررسی گردیده است. قرآن در طی23 سال نزول تدریجی، توانست ضمن بهرهگیری از خصلت سخاوت و کرم اعراب، بهتدریج رذایلی همچون فخرفروشی، تعصب، اسراف و... را از آن جامعه بزداید و به آن رنگ توحیدی و دگردوستی ببخشد.
Machine summary:
ابتدا با بررسي کتب تاريخي و اشعار جاهلي، وضعيت معيشتي و اقتصادي مردم عصر نزول و فرهنگ حاکم بر آن جامعه در زمينۀ انفاق شناسايي شده؛ سپس با دقت در آيات مربوط به انفاق، بر اساس ترتيب نزول و زمان نزول، و سير تدريجي و گامبهگام قرآن براي فرهنگسازي و قانونگذاري در اين زمينه بررسي گرديده است.
آيا از لحاظ تاريخي چنين امري صحت دارد و نگاه قرآن به اين خصلت چگونه بوده است؟ در اين مقاله، ضمن بررسي خصلت سخاوت و کرم در ميان اعراب عصر نزول و نقد و تحليل آن، تلاش خواهيم کرد تصوير روشني از فضاي عصر نزول در اين زمينه، به دست آوريم؛ سپس با بررسي يکبهيک آيات مرتبط با انفاق، به ترتيب نزول و با دقت در زمان نزول آنها، بررسی میکنیم که آيا قرآن روند مشخص و هدفمندي براي اصلاح فرهنگ آن جامعه و نيز قانونگذاري در اين زمينه داشته است؟ 1.
از مؤيدات ديگر بر تشريع انفاقِ واجب در مکه اين است که در بسياري از سورههاي مکي، کلمۀ زکات در کنار نماز آمده است؛ پس زکات، در ابتداي اسلام، همراه با وجوب نماز يا مدت کمي بعد از آن واجب شد و وجوب آن براي جامعۀ مسلمانان، ضروري و لازم بود؛ چراکه تعداد فقراي مسلمان در صدر اسلام زياد بود و آنان اهل و مال خود را رها کرده بودند و به حقوق و اموالشان تجاوز شده بود؛ بنابراین ضرورت داشت کساني که توان مالي داشتند، از آنان حمايت کنند (ابنعاشور، بيتا، ج7، ص91).
در مورد انفاق نيز در برخي از سورههاي مکي مربوط به اين دوران، در تبيين اوصاف پيامبران پيشين و گاه در وصف نيکوکاران آنها، به پرداخت زکات توسط آنان اشاره شده است (صادقي، 1365، ج13، ص142)؛ در سورۀ اعراف در داستان حضرت موسي( ميخوانيم: «...