Abstract:
غزوات سلطان سلیمخان، نوشتۀ قاضیزادۀ اردبیلی، کتابی است در باب حملۀ سلطان سلیم اول عثمانی به مصر و شام و سرنگونی حکومت ممالیک (حک: 648-923ق) که ضمن اطلاعات مفید و منحصر تاریخی، ابعاد شخصیتی مؤلف را نیز تا حدی بازتاب داده است. از این اثر که به نام یکی از شیعه ستیزترین و ضد ایرانیترین سلاطین عثمانی نگاشته شده است، تنها یک نسخه در کتابخانۀ حاجی سلیم آغای استانبول نگهداری میشود. مؤلف که در جنگ چالدران به اسارت سپاه عثمانی در آمد، در ثبت و ضبط اخبار و اطلاعات، گرایشهای ملی و مذهبی خود را به شکل غیر صریح نشان داده است. در این پژوهش، با مطالعۀ اثر و احوال مؤلف، به بررسی رویکرد ایراندوستی و شیعی مؤلف در فضای فکری و عقیدتی قرن 10ق در قلمرو عثمانی پرداخته شده و بازتاب این گرایشها در چگونگی ضبط اخبار و گزارشهای مربوط به ایران و جغرافیای آن، شخصیتهای ایرانی معاصر مؤلف، اخبار صفویان، احادیث و اشعار مربوط به امام علی(ع) و سایر نشانههای مربوط به تشیع، شناسایی و بررسی شده است.
Ghazavat-i sultan salim khan of Kadizade Ardebili/ Ghazizade Ardebili is a historical book on the Ottoman invasion of Egypt and Sham and the collaps of the Mamalik (1517 AD). In addition to valuable and reliable information on religious and historiographical aspects, the book reflects its author’s character. The Unique manuscript of this book is located in the Haci Selim Aga Library in Istanbul. The author who became captive in the battle of chalduran, has implicitly included his national and religious tendencies in his book. This study investigates Ardebili’s Iranian and Shiite tendencies in the Ottoman Empire during the 16th century. These tendencies could be identified in the reports related to Iran and its geography, his comments on contemporary Iranian writers, reports on Shia Safavids, and other Shiite symbols in the book.
Machine summary:
چگونه میتوان به گرایش های شیعی قاضیزادٔە اردبیلی در نگارش اثر تاریخی اش پی برد؟ هم زمان با قاضی زادٔە اردبیلی ، ایرانیان دیگری نیز در قلمرو عثمانی به تاریخ نویسی پرداختند: ادریس بدلیسی در هشت بهشت و سلیم شاهنامه ، محمد الدفتری در جریدٔە اعصار و خریدٔە اخبار، مصلح الدین لاری مرآت الادوار و مرقات الاخبار، ادایی شیرازی در سلیم نامه و فتح لله عارف در شاهنامۀ خاقانی.
١ـ قاضی زادٔە اردبیلی و غزوات سلطان سلیم خان در سدٔە ١٠ ق، با برآمدن صفویان شیعی مذهب در ایران و در مجاورت حکومت عثمانی که بر اسلام سنی تأکید میکرد، نبرد میان دو حکومت صفوی و عثمانی قابل پیش بینی بود؛ نبردی که در سال ٩٢٠ق در چالدران روی داد، برای هر دو حکومت پیامدهایی داشت (بابائی ، ٢٣٥-٢٤١).
٢ـ گرایش های ایرانی قاضی زاده در غزوات سلطان سلیم خان رویکرد قاضیزادٔە اردبیلی در این اثر در چند زمینه قابل شناسایی و بررسی است .
از جمله ایرانیان ، حافظ ٤ محمد اصفهانی است ، که همراه قاضیزاده پس از جنگ چالدران از ایران به قلمرو عثمانی کوچانده شد و در حمله به مصر نیز سلطان سلیم یاووز و قاضی زاده را همراهی میکرد.
قاضی زاده در بیان اخبار درگیری سلطان سلیم اول و طومان بای ، ضمن اشاره به درخواست صلح طومان بای ، از زبان او به این کلام حضرت استناد کرده است : «اذا قدرت علی عدوک فاجعل العفو عنه شکرا له »٣ (همان ، گ ١٦٢ الف ).