Abstract:
سنایی بنیانگذار واقعی منظوم عرفانی است که قرنی بر اذهان و قلوب تسلط داشت و اشعار وی علاوه بر نقل در متون تصوف از قبیل سوانح غزالی و لوایح منسوب به عینالقضاه و کشفالاسرار میبدی، در مثنوی و فیه ما فیه مولوی و... نیز به استشهاد آمده است. ازآنجاکه توحید یکی از مباحث عرفانی است که در آثار سنایی بازتاب گستردهای دارد. این پژوهش سعی میکند با تحقیق در آثار سنایی غزنوی، توحید و نمودهای توحیدی را در آثار این شاعر گرانسنگ یافته و به این نتیجه برسد که در اشعاری که سخن از افعال حقتعالی است، عقاید سنایی گاهی به اشاعره نزدیک میشود، اما بهطور قطع نمیتوان ادعا کرد که سنایی در توحید و خداشناسی سمعا و طاعتا از نظام توحیدی اشاعره پیروی کرده است. سنایی در پارهای از بحثها، همچون منحصر ساختن نقشها و کارها به خدا، آهنگ گسترش کلام اشعری است، اما با طرح اندیشههای فرقههای دیگر مانند شیعه، قصد دارد با نزدیک کردن مذهبها، مسلمانان را در سایه اصل توحید یکی سازد.
Sana‟i is the true founder of the mystical system that has dominated the minds and hearts for centuries. In addition to Sufi texts such as Ghazali's Sawaneh and Lawaieh attributed to „Ayn al-Qudhat and Meybodi‟s Kashf al-Asrar, one can find his poems in Rumi‟s Masnavi and Fihi Ma Fihi, and etc. Considering that monotheism is one of the mystical issues that is widely reflected in Sanai‟s works, this paper seeks to study monotheism and monotheistic manifestations in the works of this precious poet. The findings show that, Sanai‟s views on God‟s actions sometimes come close to Ash‟arite. In some debates, such as monopoly of actions to God, Sanai approaches Ash‟ari, but by proposing the ideas of other sects, such as the Shiites, he intends to unite the Islamic sects.
Machine summary:
برهمیناساس، این پژوهش با استفاده از روش کتابخانهای و تحلیل محتوا به بررسی توحید و مراتب آن در دیوان این شاعر بزرگ میپردازد تا به سؤالات زیر پاسخ دهد: ـ آیا سنایی در توحید باریتعالی از اشاعره پیروی کرده است؟ ـ سنایی بیشتر به دنبال اثبات صفات خداوند (صفات ثبوتیه) است یا نفی آنها (صفات سلبیه)؟ اگرچه همواره موضوعات عرفانی مورد توجه محققان و پژوهشگران زبان و ادب فارسی بوده است و توحید در متون عرفانی از قدیم تاکنون به اشکال مختلف مطرح شده و در اشعار شاعران نیز بازتابهایی داشته، اما در آثار سنایی که بنیانگذار ادبیات منظوم عرفانی است تا آنجا که تحقیق شده، مورد بررسی قرار نگرفته و در این زمینه پژوهش مستقلی وجود ندارد.
معتزله عقيده دارند كه كلام، صفت فعل خداست؛ سنايي با اعتقاد كامل به قدم خدا كلام مخالفان را مورد نكوهش قرار ميدهد و در ابياتي صفات قديم خدا را چنين بيان ميكند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (سنایی، 1361، ص 348).
بررسي ظاهري آثار سنايي نشان ميدهد كه عليالظاهر از پيروان مذهب اهلتسنن بوده و از ديدگاه اشاعره در مورد «قدم صفات الهي» به اظهارنظر پرداخته است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (سنایی، 1359، ص 348).
اما سنایی چنین نسبتهای ناروا را به حقتعالی ناشایست میداند و ضمن تأویلِ متشابهات و رد هرگونه اثباتِ جا و مکان برای خدا میگوید: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (سنایی، 1359، ص 65).
حکیم سنایی در حدیقةالحقیقه نیز همین موضوع ازلی و ابدی بودن خداوند را مطرح کرده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (سنایی، 1359، ص 111).