Abstract:
امپرسیونیسم و اکسپرسیونیسم دو مکتب مهمّ هنری در اواخر قرن نوزده و آغاز قرن بیستم است که توانست در ادبیّات نیز اندیشمندانی را بهتکاپو وادارد. مسائل مهمّ انسانی، جهشهای بزرگ صنعتی، جنگ، استثمار و هزاران بحران بزرگ دیگر دستمایة بسیاری از آثار بزرگ و ماندگار هنری شد. ایران و خاورمیانه نیز همانند دیگر کشورهای پرآشوب قرن از تنشها و پیامدهای خارجی و داخلی این بحرانها درامان نبودند. مهدی اخوان ثالث و بدر شاکر سیّاب دو نمایندة هنر ایرانی و عراقی هستند که همصدا با دیگر هنرمندان، تنهایی و انزوای انسان در قرن آشوبزده را ترسیم کردند و با بهتصویرکشیدن تابلوهایی از جنس واژه و خیال، به آرزوی آزادی، مجال پرواز دادند. در نوشتار پیش رو با توجّه به حال و هوای سرودهها، نقاط اشتراک آنها با برخی از آثار نقّاشی در سبکهای مورد نظر بررسی شده است. سرودهها با توجّه به درونمایة آنها در دو سبک نقّاشی مورد نظر دستهبندی شد. جستار حاضر درپی گزینش و بازنمایی زیباییشناختی تصاویر امپرسیونیستی و اکسپرسیونیستی است. با توجّه به پژوهش پیش رو، اخوان ثالث و بدر شاکر سیّاب تصویرسازانی در هردو سبک هنری هستند؛ ولی تصاویر برساختة خیال سیّاب با همة درد و رنج دورانش بهسبک امپرسیونیسم و اخوان ثالث به اکسپرسیونیسم گرایش بیشتری دارد. دلیل این امر، توجّه شاکر سیّاب به محیطزیست پیرامونش یا همان دیدههای ملموس او و تمایل اخوان به تاریخ است. از همین روی، ذهنیت مبهمتری در تصاویر شعری اخوان دیده میشود.
Impressionism and Expressionism are two important artistic movements in the late 19th century
and the early 20th century that could motivate some intellectuals in literature. Significant human
issues, great industrial growth, war, exploitation, and thousands of other significant crises were
the themes of great and lasting artistic works. Like other crisis-stricken countries of the century,
Iran and the Middle East were involved with tensions and reverberations of these crises. Mehdi
Akhavan Sales and Badr Shakir al-Sayyab are two representatives of Iranian and Iraqi artists
who, keeping in line with other artists, depicted loneliness and isolation of human being in the
tumultuous century and they fulfilled the dream of freedom through painting portraits that made
up of words and fancy. In this article, considering the aura of the poems, their common grounds
with some works of painting in the two artistic movements are discussed. The selected poems are
classified according to their themes in terms of the two painting styles. This article seeks out the
selection and representation of aestheticism of expressionist and impressionistic images.
According to this research, Akhavan Sales and Badr Shakir al-Sayyab are practitioners of both
artistic styles, but Sayyab’s images coming from imagination with all the trials and tribulations of
his time that are inclined more to Impressionism while those of Akhavan Sales are inclined more
to Expressionism. The reason lies in Shakir al-Sayyab’s consideration of his surrounding
environment or his concrete attitudes and Akhavan’s inclination for history. Thus, there is a more
ambiguous attitude in Akhavan’s poetic images.
Machine summary:
زیباییشناسی اکسپرسیونیسم و امپرسیونیسم در سرودههای مهدی اخوان ثالث و بدر شاکر السّیّاب علی صفایی سنگری دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران بهاره هوشیار کلویر دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران تاریخ دریافت: 10/12/1397 تاریخ پذیرش: 4/2/1399 چکیده امپرسیونیسم و اکسپرسیونیسم دو مکتب مهمّ هنری در اواخر قرن نوزده و آغاز قرن بیستم است که توانست در ادبیّات نیز اندیشمندانی را بهتکاپو وادارد.
روان هنرمند نیز متأثّر از محیط و شرایط اجتماعی خود هست؛ برای مثال پیکاسو و تابلوی معروفش، گرنیکا محصول جنگهای داخلی اسپانیا و آسیبهای ناشی از جنگ جهانی دوم است و نمیتوان در این تابلو بهدنبال آرامش و سکون «شام آخر» داوینچی بود.
اخوان ثالث(1) و شاکر سیّاب(2) در دو اثر معروف خود - زمستان و سرود باران - نمادهای اجتماعی و روانی دوران خود را در قالب تصویر بهنمایش گذاشتهاند، ولی هر دوراهی متفاوت را در پیشگرفتهاند؛ زیرا دنیای اخوان مهگرفته است و «نگه جز پیش پا را دید نتواند» و نمایشی از زمان اکنون است؛ ولی دنیای سرد و پژمردة سیّاب گاه در خیالهای رنگی و خوشِ گذشته و آینده در نوسان است.
آنچه با این جستار در پیوند است، بررسی زیباییشناختی مکتب اکسپرسیونیسم و امپرسیونیسم در آثار دو شاعر معاصر ایرانی و عراقی (اخوان ثالث و شاکر سیّاب) است.
پیشینة پژوهش در مباحث ادبیّات تطبیقی، بدر شاکر سیّاب ازجمله هنرمندانی است که بسیار مورد استقبال ادبی در ایران واقع شده است؛ زیرا توجّه خاصّی به مسائل وطنی و اجتماعی با زبانی آمیخته به تصاویر روشن و خیالگونه دارد.
این دو تصویر نقّاشی در مکتب امپرسیونیسم است؛ ولی همانگونه که دیده میشود با دو بخش کوچک از اشعار اخوان ثالث همخوانی بسیاری دارد.