Abstract:
گنوستیسیزم جریان فکری برجسته‌ای است که در سده دوم میلادی وارد جهان فکری یهودی- مسیحی شد و چالش‌های فکری مهمی را در حوزۀ الهیات یهودی- مسیحی پدید آورد. این چالش‌ها منجر به بررسی خاستگاه و ریشۀ اندیشه‌های گنوسی شد و نظریه‌های مختلفی را به دنبال داشت. یکی از این نظریه‌ها خاستگاه کیش گنوسی را یهودیت می‌داند. از یک سو استفادۀ گنوسی‌ها از مضامین و حتی واژگان و اصطلاحات عهد عتیق، نشان از عناصر یهودی در این تفکر دارد و از سویی دیگر، یهودی دانستن خاستگاه آیین گنوسی، با گرایش ضدیهودیِ شدید نظام‌های برجسته گنوسیِ سازگار نیست. بررسی آموزه‌های یهودی و مقایسه آن با ایده‌های محوری تفکر گنوسی مانند «معنا و حقیقت معرفت (گنوسیس)»، «مفهوم نجات غایی» و «وحدت خدا و عارف»، ادعای خاستگاه یهودیِ تفکر گنوسی را مخدوش می‌سازد و با توجه به فقدان هم‌گرائی در این مباحث مهم و بنیادین، یهودی دانستن کیش گنوسی منتفی است. این مقاله با رویکردی تحلیلی–انتقادی و با روش تحلیل محتوا به بررسی احتمال خاستگاه یهودی کیش گنوسی پرداخته است.
Gnosticism is a numerous movement of thought that entered the world of Jewish-Christian thought in the second century AD and created important intellectual challenges in the field of Jewish-Christian theology. These challenges led to an examination of the origins of Gnostic thought and followed various theories. One of these theories considers Judaism to be the origin of Judaism. On the one hand, the Gnostics use of themes and even the words and expressions of the Old Testament shows the Jewish elements in this thought and on the other hand, the Jewish recognition of the origin of the Gnostic religion is incompatible with the strong anti-Semitic tendencies of the prominent Gnostic systems. Examining Jewish teachings and comparing them to the central ideas of Gnostic thought, such as the "meaning of knowledge”, the "concept of ultimate salvation" and the "unity of God and mystic" distorts the claim of the Jewish origin of Gnostic thought and according to the lack of convergence in these important and fundamental issues, the claim of the Jewish origin of the Gnostic religion is ruled out. In this paper, we examine the possibility of the Jewish origin of Gnosticism through content analysis method and an analytical-critical approach.
Machine summary:
اگر این فرض را بپذیریم که یهودیت ، خاستگاه تفکر گنوسی است ، باید اثبات شـود کـه بنیان های تفکر گنوسی در یهودیت پیشامسیحی وجود داشته است ، زیرا با توجـه بـه کشـف طومارهای بحرالمیت ، وجود بارقه هایی از تفکر گنوسی در دوران پـیش از ظهـور مسـیحیت به چشم میخورد و تقریباً تمامی پژوهشگران در پیشامسیحی بودن تفکر گنوسی اتفـاق نظـر دارند؛٢ درنتیجه برای اثبات یهودی بودن خاستگاه کـیش گنوسـی، بایـد حضـور بنیـان هـای اساسی تفکر گنوسی در یهودیت پیشامسیحی مورد بررسی قرار گیرد.
این پژوهشگران بر این باورند که اگرچه برای یهودیانِ ارتدکس ، تنها یک خدا وجـود داشت و آن خدای اسرائیل بود، اما در قرن سوم پیش از میلاد، بـرای برخـی یهودیـان آمیـزة یهودیت ارتدکس و ادیان مختلف شرک ٤ در سراسر امپراتوری یونان بسیار جالـب و جـذاب بود؛ درنتیجه با ورود فرهنگ هلنی به قلمرو یهود، یهودیان فرهیخته و تحصـیل کـرده بسـیار بیش تر از سایر یهودیـان بـه کـیش هـای گنوسـی دورة هلنـی (٣٢٠ پـیش از مـیلاد تـا ٣٨١ میلادی) که شرکآمیز به شمار میآمدند، جلب شدند؛ چرا که کیش هـای گنوسـی بـه جـای اعتقاد صرف به خدایان و قربانیهای آیینی برای عبادت و فرونشاندن خشم خـدایان کـه در میان ادیان عوام و تودة مـردم جـاری بـود، از تکنیـک هـای متنـوع عرفـانی و مراقبـه بـرای «معرفت » و «شناخت » بیواسطۀ خدا در خود اسـتفاده مـیکردنـد.
اما تنها در این معنا و برای نشان دادن ظهور ماهیت و بنیان های تفکـر گنوسـی در چارچوب سّنت فکری یهود میتوان از اصطلاح «گنوستیسیزم یهودی» اسـتفاده کـرد؛ امـا توجه بدین نکته بسیار مهم اسـت کـه «کـیش گنوسـی در بسـیاری از جنبـه هـا، مسـتقل از یهودیت و مسیحیت است » (٢١٨ :١٩٥٨ ,Wilson) و بـه رغـم آن کـه «گنوستیسـیزم مسـیحی، گنوستیسیزم یهودی و...
(
, 
, 
)
