Abstract:
مکتوبات عرفانی از ارزشمندترین نمونه‌های مکاتیب غیر رسمی به شمار می‌روند. ذوق سرشار، ذهن خلّاق و قلم پُرْراز عرفا، این نامه‌ها را از منشآت کاتبان درباری که به فنّ ترسّل، نیک آگاه بوده‌اند، ممتاز ساخته است. با مطالعة این متون، ساختاری قاعده‌مند و منسجم در نگارش نامه‌ها به چشم می‌خورد. نگارندگان این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی کوشیده‌اند، مکتوبات غزّالی، سنایی، مولانا و عین‌القضات را از لحاظ ساختار و محتوای نامه‌ها با ارائة شواهد، تحلیل و بررسی کنند. شیوة نامه‌نگاری، موضوع، مخاطب و به طور کلی ساختار نامه‌های نویسندگان مزبور از مواردی است که کمتر به آن توجه شده است؛ لذا، جای خالی این پژوهش در میان کارهای انجام شده مرتبط با مکتوبات عرفانی احساس می‌شود. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که ساختارهای مکاتیب عرفانی با ساختارهای مکاتیب دیوانی متفاوت است. این تفاوت در آغاز نامه، خطاب‌ها و القاب مشهودتر است؛ در رکن اصلی نامه‌ها نیز به صراحت موارد درخواستی کاتب بیان شده است. افزون بر این‌ها، مکتوبات عرفا هم به لحاظ اخلاقی ـ تعلیمی و هم به جهت آموزش مبانی عقیدتی و عرفانی مشحون به اندرزها و توصیه‌های ارزشمند است.
Mystical letters are one of the most valuable examples of informal writings. These letters show abundant imagination, creative mind and mystical pen of their writers, and distinguishes the mystics from the courtly writers who are well aware of the art of letter writing. A study of these texts shows that there is a regular and coherent structure in them. By using descriptive-analytical method, the authors of this study have tried to analyze the content of the letters of Ghazali, Sanai, Rumi and Ayn al-Quzat in terms of structure and content of the letters. The style of writing, the subject, the addressee, and in general the structure of the letters is among the items that have received less attention; therefore, the need for such research in these areas is felt. The findings of the study indicate that the structure of mystical letters is different from courtly letters. The difference is more evident in the speeches, the titles and the beginning of the letter; also, the main subject of the letter is the written requests. In addition, the letters of the mystics are full of advices that are morally and educationally valuable and for teaching ideological and mystical principles are useful.
Machine summary:
٣ـ دعاي صدر مکتوب : در ميان نامه هاي عرفاني، معمولاً دعا، رکن آغازين مکتوب است که در اغلب مواضع به زبان فارسي و در برخي موارد گاه به عربي نيز ذکر شده است .
» (همان : (83 غالب نامه هاي مولانا با دعا آغاز شده است ، اما در مکاتيب عين القضات شيوة معمول کاتب ، آغاز کردن مکتوب با ادعيۀ کوتاه عربي و فارسي است .
» (همان : ١) تنها مورد متفاوت در خصوص آغاز نامه ها مربوط به مکتوبات عين القضات است که صرفاً با ادعيۀ کوتاه فارسي و بندرت عربي آغاز ميشود و آيات و احاديث و عبارت پردازيهاي عربي نيز در آن مشهود نيست .
» (مولانا ١٣٧١: ٩٣) در ميان مکاتيب بررسي شده ، نامه هاي عين القضات غالباً به طرح مباحث تعليمي و عرفاني آن هم با رويکرد خاص خودش اختصاص يافته اند.
(همان : ٨٧ـ٨٦) د-رکن پاياني نامه پايان بندي مکتوبات به شيوه هاي ذيل است که در اغلب آثار بررسي شده ، مشهود است : ١ـ ادعيۀ فارسي؛ ٢ـ ادعيۀ عربي؛ ٣ـ ابيات فارسي و عربي؛ ٤ـ توصيۀ اخلاقي.
» (مولانا ١٣٧١: ٩٨) در نامه هاي عين القضات نيز پايان نامه گاه با والسّلام و زماني با عبارات دعايي عربي است : «و السّلام ُ، و الحمدُلله ربّ العالمين و صلّي الله علي خير خلقه محمّد و آله اجمعين .
» (همان :٢٠٩) ارکان کم کاربرد و متمايز (اختصاصي) الف -شرح اشتياق موارد مشابه از اين رکن بيشتر در مکتوبات مولانا و به ميزان کمتر در نامه هاي سنايي مشهود است .
(
, 
, 
)
