Abstract:
در ساختار کتاب مفاتیح الغیب، نویسنده به تطبیق فلسفه و عرفان و قرآن پرداخته است که مشتمل بر یک خطبه و بیست مفتاح است که برخی از این مفاتیح، شامل چندین فاتحه و بعضی، دارای چندین مشهد و پارهای، حاوی چندین فصل و دستهای، واجد چندین باب و بعضی، مشتمل بر چندین لمعه و تعدادی، شامل چندین اشراق است. در چهار مفتاح اول این کتاب مسائل مربوط به اسرار حکمتآمیز قرآن، اهداف الهی در قرآن، ماهیت علم، مکاشفه و الهامات و وساوس و علل آنها سخن به میان آمده و فواتحی در ذیل هر یک بیانشده است. در پنج مفتاح دوم به بحث توحید در اقسام چهارگانه توحید در ربوبیت، ذات، صفات و افعال اشاره میگردد. مفتاح سیزدهم و مفتاح چهاردهم در اثبات عالم روحانی و جایگاه نفوس بشری است که دارای هشت مشهد است و عناوین این مشاهد با تکیه بر مباحث فلسفی بر دلائل وجود مفارقات نوری وارد شده و در چگونگی سلوک بنده بهسوی خداوند سبحان در شش مشهد بحث میکند که در تعریف مقام نبوت و آنکه آن جز بهواسطه موهبت و بخشش ربانی به دست نمیآید را نگاشته و باطن نبوت (ولایت) و ظاهر نبوت (شریعت) بدینصورت توضیح داده است. انسانشناسی و معاد در مفتاح پانزدهم تا مفتاح نوزدهم بیان شده و در مفتاح بیستم مسائلی اندک در باب اخلاق تدوین گردیده است. که با توجه به موضوعات مطروحه، موضوع کتاب از علوم قرآنی خارج میگردد و در ذیل تفسیر موضوعی جای میگیرد.
Machine summary:
مفتاح سیزدهم و مفتاح چهاردهم در اثبات عالم روحانی و جایگاه نفوس بشری است که دارای هشت مشهد است و عناوین این مشاهد با تکیه بر مباحث فلسفی بر دلائل وجود مفارقات نوری وارد شده و در چگونگی سلوک بنده بهسوی خداوند سبحان در شش مشهد بحث میکند که در تعریف مقام نبوت و آنکه آن جز بهواسطه موهبت و بخشش ربانی به دست نمیآید را نگاشته و باطن نبوت (ولایت) و ظاهر نبوت (شریعت) بدینصورت توضیح داده است.
» (ترجمه مفاتیح الغیب، ص 135-136) همچنین در جای دیگری صدرالمتألهین با توجه به جو اجتماعی و نگرش مفسرین و علمای آن عصر که زمانی پر از ظاهر گروی و دوری از هرگونه تأویل است و حتی در برخی موارد توجه به مسئلهای غیر از ظاهر برابر با گمراهی و کفر میباشد؛ وی دراینباره مینویسد: «از عجایب آنکه در زمان ما گروهی پدید آمدهاند که دقت و کنجکاوی در علوم الهی و تدبر و دقت در آیات ربانی را عقیده تازه و آئینی نو دانسته و مخالفت با امت را مکر و گمراهی میپندارند، این ازآنجهت است که نظرشان از ظاهر این اجسام فراتر نرفته و فکر و عزمشان از پرورش این هیاکل و ابدان در جهان تاریکی و ظلمت ترقی و صعود ننموده است و اینان همانند آن کسانیاند که خداوند از حالاتشان خبر داده که (179/اعراف) (ترجمه مفاتیح الغیب، ص 137) بر همین اساس ایشان اتکا به فرآوردههای علمی بهعنوان متقن ترین یافتهها در فهم کلام الهی را حجاب دانسته و از خردمندان میخواهد تا از بندهای رسمی و عقاید و گرایشهای عامیانه و افکار اهل ظاهر خارج شده و به مجادلات کلامی توجه ننمایند.