Abstract:
یکی از ویژگیهای مهم شعری شاعران سبک خراسانی کاربرد واژگان و اصطلاحات علمی و بهره بردن از آنها برای مضمونسازی است. شاعران سبک خراسانی آغازگر استفاده از علوم مختلف مانند نجوم، پزشکی، گیاهشناسی، جانورشناسی و کانیشناسی بودهاند. در این مقاله که به روش کتابخانهای صورت گرفته است، واژگان، اصطلاحات، تشبیهها، استعارهها و مضامین ساختهشده با برخی احجار کریمه مانند الماس، پیروزه، درّ، زمزد، عقیق و یاقوت بررسی شده است و مسائل ادبی مطرحشده دربارهی این احجار کریمه در دیوانهای رودکی، فردوسی، فرخی، عنصری، منوچهری، فخرالدین اسعد گرگانی، اسدی و ناصرخسرو تحلیل شده و با کتابهای علمیکانیشناسی از جمله: جواهرنامهی نظامی (کهنترین جواهرنامه به فارسی ـ نوشتهشده در سال 592 ه. ق.)، جامعالعلوم ستینی (کهنترین دانشنامهای که در آن علم الجواهر به صورت علمیمستقل یاد شده است)، عرایس الجواهر و النفایس الاطایبتألیف ابولقاسم عبدالله کاشانی و تنسوخنامه ایلخانی و آثار دیگر تطبیق داده شده است. نتیجهی حاصل از این پژوهش این است که شاعران سبک خراسانی تنها به رنگ و شکل ظاهری این کانیها توجه داشتهاند؛ اما از خواص طبی و شیمیایی آنها صحبتی به میان نیاوردهاند.
One of the important features of the poetry of Khorasani style poets is the use of vocabulary and scientific terminology and their utilization for theatricalization. Khorasani style poets began to use various sciences such as astronomy, medicine, botany, zoology and mineralogy. In this article, the vocabulary, terminology, similes, metaphors, and themes made with some of the Crimean-like craters (Diamond, Piroozheh, Zar, Zomar, Oghigh, Lal, and Ruby) are reviewed and the scientific and literary issues raised about This Crimean ruin is analyzed in the vaults of Rudaki Samarghandi, Ferdowsi Tusi, Farrokhi Sistani, Eleanori, Manouchehri Damghani, Fakhroudin Asad Gorgani, Asadi Tusi and Naser Khosrow Ghobadi, and with the ancient scientific books of ancient mineralogy, including military jewelery, the oldest jewel The letter is in Persian in 592 AH. Ah After Al-Jamir Abourihan Exterior, Jame Al-ulum (Sattani), the oldest encyclopedia in which the science of al-Jawahr is scientifically independent, is written by Abu al-Jawahir and Al-Nefais al-Ta'ayeb, written by Abolqasem Abdullah Kashani, and by the name of the Ilkhani script and other works. Has been adapted.
Machine summary:
دراين مقاله که به روش کتابخانه ايصورت گرفته است ،واژگان ،اصطلاحات ،تشبيه ها،استعاره هاومضامين ساخته شده بابرخياحجارکريمه مانندالماس ،پيروزه ،در،زمزد،عقيق وياقوت بررسيشده است ومسائل ادبي مطرح شده درباره ي اين احجارکريمه درديوان هايرودکي،فردوسي،فرخي،عنصري،منوچهري، فخرالدين اسعدگرگاني،اسديوناصرخسروتحليل شده وباکتاب هايعلميکانيشناسياز جمله :جواهرنامه ي نظامي (کهن ترين جواهرنامه به فارسي ـنوشته شده درسال ٥٩٢ه .
نتيجه ي حاصل ازاين پژوهش اين است که شاعران سبک خراسانيتنهابه رنگ وشکل ظاهرياين کانيهاتوجه داشته اند؛اماازخواص طبيوشيميايي آن هاصحبتيبه ميان نياورده اند.
دراين دوره شاعران خراسان علاوه برداشتن سبک خاص خودتمايل به استفاده از مضمون هايجديدواصطلاحات وتعبيرات دشوارعلمي،که تقريبادربين آن هاپديده اي عموميومشترک است ،داشته اند.
دربررسيديوان شاعران مشهورسبک خراسانيمشهوداست که اين شاعران بيشترين توجه رابه رنگ احجارکريمه معطوف داشته اندودراشعارخود(لااقل درديوان اشعار خود)نسبت به خواص طبيوشيمياييآن هابيتوجه بوده اند.
الماس الماس ازجمله سنگ هايقيمتياست که درهمه ي کتب جواهرازآن نام برده وجزو بهترين آن هادانسته شده است .
»(هروي،٣٠٣:١٣٧١) زمرد:سنگ قيمتيسبزرنگيکه برخيخواص طبينيزبرايآن برشمرده اند:ازجمله اين که هرکس آن راباخودحمل کند،حيوانات ذوات السموم ازاواجتناب ميکنند،دل را تقويت ميکندوبرايمعده وکبدنافع است .
»(بيروني،١٠٧:١٣٧٤) منوچهريباتوجه به اين نظريه واعتقادبه تأثيرزمرددرکوريافعيگويد: هيبتش الماس سخت رابکفاندچون بکفانددوچشم مارزمرد (منوچهري،١٣٧٠:٢٣) زمرد و رنگ سبز آن :شاعران به رنگ سبززمردنظرداشته وتصويرهايفراوانيدر اشعارشان نقش بسته است ؛فرخيموردسبزرابه زمردتشبه کرده است : تاموردسبزباشدچون زمردتالاله سرخ باشدچون مرجان (فرخي،٢٨٣:١٣٧١) عقيق : ازجمله سنگ هاي نيمه قيمتياست که ازعهدباستان دربين مردم شناخته شده است .
(زاوش ،١٣٧٥:٦٧)ياقوت به اعتبارلون چهارنوع است ؛از احجارکريمه که انواع سرخ واغبروزردوسفيدداردوبهترين انواع آن سرخ بهرماني است ؛يعنيآن که به رنگ معصفرباشدوبعدازآن رمانيکه همچون دانه ي انارباشدو بعضيگفته اندکه رمانيبهترباشد.