Abstract:
مسجد دارالاحسان سنندج از دوره قاجاریه تا زمان حاضر را میتوان یکی از فعالترین مساجد تاریخ کردستان نامید، که گذشته از امر عبادی به مسائل آموزشی نیز توجه زیادی داشته است و بسیاری از علمای کردستان از این مسجد بهره مند شده و منشا خدمات شایستهای و ارزندهای شدهاند. این مسجد همان طور که اشاره شد، که علاوه بر وظیفه اصلی و مهم آن در امر عبادت، نقش آموزشی و فرهنگی آن در استان کردستان دارای اهمیت بسیار زیادی است، ونیز با دارا بودن موقوفات زیاد موفقیتهای زیادی در این زمینه داشته است. به طوری که آوازه دارالاحسان وحضور علما در این مکان باعث جذب دانشمندان و علمایی در کردستان میشد و نقطه اتصال علما محسوب میشد. اهمیت این مسجد جدا از مسجد جامع بودن شهر، موقعیت خاص علمی آن بوده است که طلاب علوم دینی از شهرهای دور و نزدیک جهت فراگیری علوم دینی به این مسجد میآمدندو نیز در این مسجد-مدرسه استادان بلند پایهی علوم دینی برای تدریس علوم و معارف اسلامی از طرف والی دعوت میشدند. تاثیرات این مسجد از فعالیت مستمر آن تا به امروز در جامعه اسلامی منطقه قابل مشهود است. در زمان قاجاریه این مسجد دارالعلم و دارالملک فرهنگ مذهبی و آموزشی کردستان بود و بسیاری از علمای اهل تسنن در این مسجد تعلیم و تربیت یافتند علاوه بر این به لحاظ سیاسی نیز نقش مهمی در انتقال فرامین و دستورهای والیان و حاکمان کردستان به مردم و تقویت و ثبات سیاسی محلی داشت. سئوال اصلی درباره چگونگی و حدود جایگاه آن در کردستان دوره قاجاریه میباشد؟ بنابراین به نظر میرسدجایگاه این مسجد و بانی آن وشیعه بودن او، بیشترین نقش فرهنگی و آموزشی وپرورش علما و فقها در این زمینه در دوره قاجاریه داشته است. تلاش شده است تا بر اساس سند موقوفات و منابع محلی با روش توصیفی –تحلیلی، کارکرد این مسجد و موقوفات آن در کردستان دوره قاجاریه مورد بررسی قرار گیرد
Machine summary:
مسجد دارالاحسان سنندج از دوره قاجاريه تا زمان حاضر را مي توان يکي از فعالترين مساجد تاريخ کردستان ناميد ،که گذشته از امر عبادي به مسائل آموزشي نيز توجه داشته است و بسياري از علماي کردستان از اين مسجد د بهره مند شده و منشا خدمات شايسته اي شدهاند .
در اين مقاله ابتدا براي تقويت بحث به گرايشات شيعي موسس اين مسجد يعني امان الله خان اردلان اشاره مي گردد، سپس ضمن بررسي اسناد وقفي مربوط به آن، تبيين و تشريح کارکردهاي آن در دوره مورد نظر مورد توجه قرار ميگيرد و به جنبه هاي آموزشي و عبادي آن هم اشاره مي گردد.
مصحح کتاب تاريخ اکراد مستوره اشاره کرده است : در ايوان طلاي مرقد مطهر حضرت علي حجره اي به نام واليان اردلاني قرار دارد که به ترتيب خسروخان بزرگ، خسروخان ناکام، واليه خانم ، رضاقلي خان، امان الله خان، غلام شاه خان و تعدادي ديگر از بزرگان خاندان اردلان در آنجا دفن شده اند(همان، ص، ١٧٤) شيعه بودن سران و حاکمان اردلان تا آن اندازه امري آشکار بود که براساس باورهاي رايج کردستان، مردم معتقد بودند اردلان ها منتخبان امام حسن مجتبي هستند و فرهاد ميرزا عموي ناصرالدين شاه که اولين حاکم غير بومي پس از خاندان اردلان بود بيمارياش را نشانه ي غضب خداوند دانست .
ساخت مسجد دارالاحسان و وقف روستاها، اراضي زراعي و باغات به آن، بزرگترين خدمت مذهبي و فرهنگي امان الله خان در کردستان دوره قاجاريه بود که تاثير زيادي در توسعه فرهنگي و آموزشي و نيز انسجام مذهبي و اجتماعي کردستان به خصوص در شهر سنندج داشت .