Abstract:
اخلاق دارای گرایشهای زیادی است و هر بخش از حیات آدمی بایدها و نبایدهایی را مطالبه میکند. یکی از اخلاقهایی که به آن تأکید شده است، اخلاق زیستمحیطی میباشد. اخلاق زیستمحیطی، یکی از شاخههای فلسفه کاربردی است که با ارزشها، باورها و گرایشها سروکار دارد و مسائل نوپدید یا حلنشده اخلاقی درزمینۀ محیطزیست را بررسی میکند. در اسلام، اخلاق زیستمحیطی و حفظ محیطزیست مورد تأکید و توجه قرارگرفته است. هدف پژوهش حاضر، بررســی کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی ازنظر میزان توجه به مؤلفههای اخلاق زیستمحیطی اسلامی و بهمنظور بهبود محتوای کتاب موردنظر بوده است. روش پژوهش، توصیفــی و از نوع تحلیل محتوا است. جامعه آماری شــامل کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی سال تحصیلی ۹۷-۹۸ بوده که با توجه به ماهیت موضوع نمونهگیری انجام نشــده و همه جامعه آماری بررســی شده است. واحد تحلیل، تصویر و جمله در واحد زمینهی بند است. ابزار به کار گرفتهشده در این پژوهش جدول مقولهبندی است که بر اساس مقیاس دینداری مربوط به پژوهش خدایاری فرد استخراج گردیده است و شامل ۵ مؤلفه اخلاق زیستمحیطی اسلامی میباشد. یافتههای این پژوهش نشان داد که کل مفاهیم مرتبط با اخلاق زیستمحیطی اسلامی در این کتاب، ۱۰۶ واحد بوده که در بعد متن، فراوانی مؤلفههای اخلاق زیستمحیطی اسلامی ۷۵ مورد و در بعد تصاویر ۳۱ مورد بوده است. در این کتاب به ترتیب به مؤلفههای «بهرهبرداری بهینـه از منابع» ۶۵ مرتبه، «گسترش منابع طبیعی تجدیدپذیر» ۲۰ مرتبه، مؤلفه «رعایت بهداشت محیط» ۱۱ مرتبه، «پرهیز از آسیب زدن به محیطزیست» ۹ مرتبه اشاره و به مؤلفه «تأکید بـر دوری از اسـراف» هیچ اشارهای نشده است.
Morality has many tendencies and every part of human life demands do's and don'ts. One of the ethics that has been emphasized is environmental ethics. Environmental ethics is one of the branches of applied philosophy that deals with values, beliefs and tendencies and examines emerging or unresolved ethical issues in the field of environment. In Islam, environmental ethics and environmental protection have been emphasized. The aim of the present study was to investigate the fourth grade elementary social studies textbook in terms of the amount of attention paid to the components of Islamic environmental ethics and in order to improve the content of the book. The research method is descriptive and content analysis. The statistical population includes the fourth grade elementary school social studies textbook for the 97-98 academic year, which has not been sampled due to the nature of the subject and the entire statistical population has been studied. The unit of analysis is the image and the sentence in the context unit of the paragraph. The tool used in this research is a categorical table that has been extracted based on the scale of religiosity related to the study of individual theology and includes 5 components of Islamic environmental ethics. The findings of this study showed that the total concepts related to Islamic environmental ethics in this book were 106 units, in the text dimension, the frequency of Islamic environmental ethics components was 75 and in the image dimension was 31. In this book, the components of "optimal use of resources" 65 times, "expansion of renewable natural resources" 20 times, the component of "observance of environmental health" 11 times, "avoidance of environmental damage" 9 times, respectively. The "emphasis on avoiding extravagance" component is not mentioned.
Machine summary:
دانشگاه فرهنگيان فصلنامۀ علمي تخصصي پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعي دورة سوم ، شماره اول ، بهار ١٤٠٠ تحليل محتواي کتاب درسي آموزش مطالعات اجتماعي چهارم ابتدايي بر اساس اخلق زيست محيطي اسلمي ارسال :١٣٩٩/١١/٢٠ سيد محمدعلي ميرجليلي ٠، زهرا کارگر شورکي 2 3 پذيرش : ٣/٢٠/ ١٤٠٠ فائزه رضايي چکيده اخلاق داراي گرايش هاي زيادي است و هر بخش از حيات آدمي بايدها و نبايدهايي را مطالبه ميکند.
با توجه به اين مهم که يکي از پرکاربردترين ابزار آموزشي در کشور، کتاب هاي درسي است بنابراين ، پژوهش حاضر درزمينۀ اين مبحث مهم و باهدف بررسي ميزان توجه به مؤلفه هاي اصلي اخلاق محيط زيست اسلامي در محتواي کتاب درسي آموزش مطالعات اجتماعي پايه چهارم ابتدايي انجام شده است .
محمودي (١٣٩٨)، در پژوهشي با عنوان «بررسي جايگاه اخلاق زيست محيطي در کتاب هاي درسي دوره متوسطه اول » به اين نتايج دست يافت که : مؤلفه هاي «شناخت طبيعت و استفاده صحيح از آن » با ضريب اهميت ٠/١٣٩، «پرهيز از آلوده نمودن محيط زيست » با ضريب اهميت ٠/١٣٨، «درخت کاري و حفاظت از فضاي سبز» با ضريب اهميت ٠/١٢٨ داراي بيشترين ضريب اهميت و مؤلفه هاي «حفاظت از تنوع زيستي» با ضريب اهميت ٠/٠٩٦، «ديدگاه اسلام درزمينه محيط زيست » با ضريب اهميت ٠/٠٩٥ و «احساس مسئوليت در برابر حيات وحش » با ضريب اهميت ٠/٠٧، داراي کمترين ضريب اهميت بوده و به مؤلفه «رعايت حقوق حيوانات » هيچ توجهي نشده است .