توفیق الحکیم و «بازگشت روح» Introduction and review

"گر چه توفیق الحکیم،با خودداری از حضور در محافل‌ و مجالس معمول ادبی،و پرهیز از معاشرت با دوستان‌ متعدد،شهرت داشت که در«برج عاجی»زندگی‌ می‌کند و از مردم زمانه دوری می‌جوید،و هر چند که‌ دیر جوشی و کم و بیش تلخی ظاهری او در ایجاد این‌ شهرت بی‌تأثیر نبوده است،با این همه اگر بخواهیم در میان ادیبان و متفکران و هنرمندان معاصر مصری، شخصیتی را پیدا کنیم که همهء رویدادهای عمدهء سیاسی و فرهنگی مصر از سال 1919 تا کنون در آثار او بازتاب یافته باشد،نزدیکتر و بهتر از توفیق الحکیم‌ کسی را پیدا نمی‌کنیم. توفیق الحکیم در داستان بازگشت روح پیروزی‌ مصر را نزدیک می‌بیند و یقین دارد که مصر انجام بعثت خواهد کرد و با همان نیروهای روحی‌ دینی خود به نفوذ بیگانگان بر این سرزمین‌ خواهد بخشید چنانکه در گذشته نیز همواره‌ چین معنویت و روحانیتی از مشکلات‌ بحرانهای بزرگ،پیروز و سربلند بیرون آمده است- به نفوذ ترکان و فرانسویان-توفیق الحکیم به‌ ریشهء توحید و سرنوشت مشترک انسانها،سخت‌ است و نه تنها از طریق اسلام،بلکه با آگاهی از فرهنگ باستانی مصر که نخستین فرهنگهای موحد جهان است و پرستش خدای یگانه را ندا در می‌دهد، میان انسان و انسان،توحید میان انسان و طبیعت‌ توحید میان انسان و حیوان را در بازگشت‌ روح با زیبایی و شکوه به تصویر می‌کشد و قدرت مصر را در حرکت و ابداع و رهایی از مشکلات،ناشی از آن می‌داند. (عصفور را به جای گنجشک،پرنده ترجمه کرده‌ام که‌ در فارسی لفظ زیباتری است و معنی مراد نویسنده را نیز می‌رساند)این داستان را می‌توان مکمل بازگشت‌ روح دانست و باز هم جنبه و جهت دیگری از مصر و زندگی مصریان را که در آثار توفیق الحکیم بازتاب‌ داشته است نشان می‌دهد."