Abstract:
تاریخ قرآن که در گذشته ذیل عنوان علوم قرآنی مورد بحث قرار می‌گرفت، در تالیفات و نگارش‌های قرآن پژوهان عصر حاضر، عنوانی مستقل یافته و به عنوان موضوعی مستقل مورد بحث و نظر قرار گرفته است. امّا اینکه نخستین نگارش در این زمینه از آن کیست میان دانشمندان و قرآن پژوهان مسلمان اختلاف نظر وجود دارد؛ مشهور بر آن است که تئودور نولدکه در بین مستشرقین نخستین فردی است که در این زمینه تالیف داشته و برای نخستین بار این اصطلاح را در قالب نگارشی مستقل به کار برده است. اولین نفر در میان دانشمندان مسلمان، ابو عبد الله زنجانی (1320 ش) می‌باشد.
امّا آنچه در این میان مورد غفلت قرآن پژوهان قرار گرفته، چشم پوشی از میراث ارزشمند و گرانسنگ اسلامی در شبه قاره هند و پاکستان است. از جمله این مواریث، کتاب تواریخ القرآن و الحدیث مرحوم شمس العلماء میرزا قلیچ بیگ (1270 هـ/1853 م- 1348 هـ/1929 م) است که سال‌ها قبل از تالیف مرحوم زنجانی سامان یافته است.
Machine summary:
تأمّلی بر نخستین تألیفات «تاریخ قرآن»: میرزا قلیچ بیگ و کتاب «تواریخ القرآن و الحدیث» ـ قاسم شهری، رضا عرب بافرانی علمی- پژوهشی فصلنامه تخصّصی مطالعات قرآن و حديث سفينه سال هجدهم، شماره 72 «ويژه پژوهش‌های قرآنی»، پاییز 1400، ص 62-76 تأمّلی بر نخستین تألیفات «تاریخ قرآن»: میرزا قلیچ بیگ و کتاب «تواریخ القرآن و الحدیث» قاسم شهری* 1 رضا عرب بافرانی** 2 تاریخ قرآن که در گذشته ذیل عنوان علوم قرآنی مورد بحث قرار می‌گرفت، در تألیفات و نگارش‌های قرآن پژوهان عصر حاضر، عنوانی مستقل یافته و به عنوان موضوعی مستقل مورد بحث و نظر قرار گرفته است.
نكته مهم در اين پژوهش اين است كه تأليفات بوتيه و فايل قبلاً توسّط برخي از قرآن پژوهان مسلمان به عنوان اثرهايي كه قبل از «تاريخ قرآن» نولدكه قلمی شده‌اند، گزارش شده امّا اثر شمس العلماء ميرزا قليج بيگ تاكنون مورد غفلت واقع شده بود.
(دروزه، 1391، مقدّمه مترجم، ص 5) البتّه با مراجعه به منابع تاریخی و علمی روشن می‌شود که مباحث تاریخ قرآن، مباحث جدیدی نیست بلکه این مباحث قرن‌ها میان دانشمندان مسلمان مورد بحث قرار گرفته است، و منشأ آثار متنوّعی نیز شده است، امّا قدمای دانشمندان مسلمان همه علوم و اطلاعات مرتبط با قرآن را ذیل «علوم قرآنی» مورد بحث قرار داده‌اند، و در عصر کنونی بخشی از تحقیقات مربوط به قرآن با عنوان «تاریخ قرآن» مورد توجه قرارگرفته است.
(لناری، ص 207) نتیجه‌گیری آنچه از زندگی و آثار شمس العلماء میرزا قلیچ بیگ به دست می‌آید این است که به نقش وی در تاریخ قرآن نویسی توجّه نشده است.
(
, 
, 
)
