Abstract:
تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی است که زبان را به‌عنوان عملی اجتماعی در ارتباط با عواملی همچون قدرت و ایدئولوژی موردمطالعه قرار می‌دهد. با توجه به این رویکرد، پژوهش حاضر کوشیده است تا با کاربست مولفه‌های جامعه‌شناختی ـ معنایی، نشان دهد که جلال آل‌احمد از طریق بازنمایی شخصیت‌های «درۀ خزان‌زده»، چگونه به بیان ایدئولوژی خود پرداخته و در پساسقوط رضاشاه، به چه نحو کنشگران اجتماعی آن دوره را به‌تصویر کشیده است. در این داستان کوتاه، ساخت‌های زبانی در خدمت مولفه‌های جامعه‌شناختی ـ معنایی قرار دارند و از این نظر، الگوی ون لیوون ابزار مناسبی برای تحلیل متن و کشف رابطه میان زبان و ایدئولوژی نویسنده است. پرسش اصلی در این پژوهش، آن است که آیا نویسنده به‌وسیلۀ بازنمایی کنشگران اجتماعی، توانسته است از ایدئولوژی پنهان خود پرده بردارد؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که این امر، به وقوع پیوسته و آل‌احمد با استفاده از شیوه‌های کتمان، پس‌زمینه‌سازی، فعال‌سازی، منفعل‌سازی تشخص‌بخشی و تشخص‌زدایی، ایدئولوژی و دیدگاه‌های خود را در داستان بیان کرده است. وی با استفاده از راهبرد کلّی «حذف»، هویت مقامات عالی‌رتبۀ دولت پهلوی را پنهان می‌کند و با «پس‌زمینه‌سازی»، آن‌ها را کاملا نادیده می‌گیرد. نهادهای «دولت» و «ارتش» در گفتمان فعال‌نمایی شده، و «کارگران» و «نخبگان»، منفعل‌نمایی شده‌اند تا با برجسته کردن ستمی که به آن‌ها روا داشته شده است، در کانون توجه مخاطب قرار گیرند.
Critical discourse analysis is an approach that considers language as a social practice in relation to factors such as power and ideology. According to this approach, the present study has tried to use sociological-semantic components to demonstrate how Jalal Al-Ahmad expressed his ideology through the representation of the characters of Fall Valley and how he portrayed the social agents of that period after Reza Shah’s fall. In this short story, linguistic constructions are analyzed through the sociological-semantic components. So Van Leeuwen’s modal is appropriate for analyzing the text and discovering the relationship between language and the author’s ideology. The main question of this paper is whether the author has been able to reveal his hidden ideology through the representation of social agents? Research findings exhibit that this has happened and Al-Ahmad has expressed his ideology and views in the story by using the methods of suppression, backgrounding, activation, passivation, personification and impersonalization. Using the general strategy of “exclusion”, he hides the identity of high-ranking officials of Pahlavi government and completely “ignores” them by “backgrounding”. The “government” and the “army” have been activated in the discourse, and the “workers” and the “elites” have been passivated to highlight the oppression that has been inflicted upon them for his audience.
(
, 
, 
)
