Abstract:
اگرچه ترکیب یکی از فرایندهای اصلی واژهسازی در همۀ زبانهای جهان است و همواره مورد توجّه پژوهشگران حوزۀ صرف بوده؛ امّا هنوز یکی از بحثبرانگیزترین حوزهها در توصیف زبانی است. تاکنون تقسیمبندیهای متعدّدی برای واژههای مرکّب ارائه شده است که یکی از رایجترین انواع آنها واژههای مرکّب برونمرکز است. در زبان لکی که یکی از زبانهای متعلّق به شاخۀ غربی - شمالی زبانهای ایرانی است، ترکیب از مهمترین فرایندهای واژهسازی بهشمار میآید و بخش عمدهای از ترکیبهای این زبان از نوع برونمرکز هستند. هدف پژوهش حاضر این است که دو نوع از ساختهای برونمرکز در زبان لکی گویش الشتری را براساس طبقهبندی بائر (2017) شناسایی و تحلیل نماید. نتایج حاصل از تحلیل دادهها نشان داد که ترکیب برونمرکز بهووریهی در این گویش دارای پنج ساختار متفاوت است: (1) صفت + اسم؛ (2) اسم + صفت؛ (3) اسم + اسم؛ (4) کمیتنما + اسم؛ (5) اسم + حرف اضافه + اسم. ترکیب برونمرکز همپایه نیز به دو دستۀ کلّی حفظکنندۀ طبقه و تغییردهندۀ طبقه تقسیم میشود که اولی بهصورت (اسم + اسم) و دومی بهصورت (فعل + فعل) یا (گروه اسمی + گروه اسمی) ظاهر میشود. تحلیل معنایی دادهها همچنین نشاندهندة نقش بدنمندی، مجاز، استعاره، شاخصهای فرهنگی و سبک زندگی گویشوران الشتری بر ساخت ترکیبهای برونمرکز در زبان آنهاست.
While compounding is one of the major processes of word formation in world languages, it remains one of the most controversial linguistic descriptions. There are various kinds of classifications for compound words, and one of the most common ones is the exocentric compounds. In Laki, one of the languages belonging to the north-west branches in the Iranian language, compounding is the most important word formation process. The majority of its compounds are exocentric. The present article aims to find and analyze two types of exocentric compounds in the Alashtari dialect based on Bauer (2017). The results based on data from Laki show that Bahuvrihi exocentric compounds in Laki include five different structures: (1) Adj + N; (2) N + Adj; (3) N + N; (4) quantifier + N; (5) N + P + N. Coordinative exocentric compounds include two types: class-maintaining and class-changing categories of which the former appears as (N + N) and the later as (V + V) or (NP + NP). The semantic analysis of the data reveals the effect of embodiment, metaphorical, cultural belief, and lifestyle of Laki speakers on the construction of exocentric compounds in their language.
Machine summary:
در زبـان لکـی کـه یکی از زبان های متعلّق به شاخۀ غربی - شمالی زبان های ایرانی است ، ترکیب از مهم ترین فرایندهای واژه سازی به شمار میآید و بخش عمـده ای از ترکیـب هـای ایـن زبـان از نـوع برون مرکز هستند.
درزمینۀ ترکیب در زبان فارسی چند کتاب چاپ شده است که از مهم ترین آن هـا مـیتـوان بـه خیام پـور (١٣٤٧)، شـکی١ (١٩٦٤)، مقربـی (١٣٧٢)، طباطبـایی (١٣٨٢ و ١٣٩٤) و فرشـیدورد (١٣٨٩) 2 اشاره کرد.
ازآنجاکه پژوهش حاضر فقط به بررسی واژه های مرکّب برون مرکـز در زبان لکی اختصاص دارد، از سایر انواع ترکیب ها صرف نظر میکنیم و تنها بـه دسـته بنـدی ترکیـب هـای برون مرکز میپردازیم .
لازم است گفته شود کـه در بعضـی از ترکیـب هـای بهووریهی با ساختار [اسم + صفت ] عنصر اسمی جزئی از یک کـل نیسـت ؛ بلکـه بـه مفهـومی جـدا از مفهوم کل ترکیب اشاره دارد و ارتباط بین آن ها در زبان لکی امـروزه شـفاف نیسـت ، ماننـد bezæ-læræ (بز + لاغر) که به معنای جغد کوهی است .
(به تصویر صفحه مراجعه شود) لازم به ذکر است که بیشتر واژه های دارای ساختار [صفت + اسم ] در لکی از نوع درون مرکز هسـتند و عنصر اسمی هستۀ نحوی و معنایی ترکیب به شمار میرود.
برای توضیح بیشتر این موضوع ، سه واژٔە مرکّب بـرون مرکـزاز بعد فرهنگی بررسی می شود: زرین -پا :pɑʧek-zærin سیاه -پا :̑pɑʧek-se سرخ -شلوار :rʃɑwel-su یکی از واژه های دارای بار فرهنگی در زبان لکی که از نوع برون مرکز نیز هست ، واژٔە rʃɑwel-su اسـت .
The study of Persian exocentric compound words.