Abstract:
بیان مسیله
سرمایه داری به مفهوم امروزی خود، با انقلاب صنعتی همراه شده است و نظامی است که در آن وسایل تولید، توزیع و مبادله در اختیار فرد است. نظامی که سه ویژگی اساسی رقابت کامل، آزادی انتخاب و مصرف را شامل می شود. گردش سرمایه و انباشت سرمایه، یکی از مهمترین و اصلی ترین ویژگی های نظام سرمایه داری است و سرمایه به دلیل ماهیت ذاتی خود (سودیابی) منجر به تولید و خلق فضاهای جدید در شهرها و کلانشهرهاست. آنچه در اغلب کشورهای توسعه یافته دیده می شود و نمود ظاهری آن را در همه عرصه های شهری از جمله فضاهای عمومی و مگامال ها می توان به روشنی دید. در شهرهای ایران نظام سرمایه داری جریان دارد که جریان انباشت، نتوانسته زیر ساخت تولیدی در شهر ها را ایجاد کند و سرمایه داری، تجاری، انحصاری و رانتی شکل گرفته است. در این نظام، فضاهای شهری، با تکیه بر رانت، بدون توجه به نیاز ساکنین آن به فضاهای کنترل و بسته ایجاد شده اند. بنابراین در ایران مانند کشورهای درحال توسعه، نظامی سرمایه داری اما با ماهیت متفاوت از آن رایج شده که عوامل بسیاری در شکل دهی این نظام نقش داشته و فضاها را تولید کرده است.
هدف پژوهش
هدف این پژوهش، بررسی تاثیر نظام سرمایه داری رانتیر بر فضاهای شهری تهران در قالب مگامال هاست.
روش پژوهش
این پژوهش از نوع هدف، بنیادی-کاربردی است و از روش اسنادی-کتابخانه برای گردآوری منابع نظری و تحلیل منطقی بهره گرفته شده است.
نتیجه گیری
نتاج بیانگر این امر بوده که در چند دهه اخیر، فضاهای شهرتهران در قالب شکل گیری مگامال ها به عنوان جایگزین های کاربری های فضاهای عمومی همچون پارک ها و فضاهای جمعی، از دهه 80 ، به سمت نظارت و کنترل سوق پیدا کرده است. فضاهای شهری به فضای رانتی، رقابتی، مصرفی و نامولدی تبدیل شده که اکثریت ساکنان شهری را به حاشیه شهرها رانده است و مکانی صرفا در دسترس طبقه مرفه و سرمایه دار برای دستیابی به سود بیشتر مبدل کرده است.
Machine summary:
علی اکبری (1394) در پژوهش «شهر معاصر ایران: بنیادهای ساختار‌شناسی الگوی رانتی شهر ایرانی» با رویکردی تبیینی و هنجاری و روش اسنادی نشان داد تسلط شهرنشینی خدماتیِ برآمده از روحیۀ رانت‌جویی در درون اقتصاد چرخشی، و توزیع و تخصیص رانت‌های فراگیر و انحصاری میان گروه‌های اجتماعی است و عمدتاً از طریق دیوان‌سالاری گستردۀ شهری که چرخۀ بوروکراتیک توزیع مؤثر رانت، تولید فضای برونگرا و فرصت‌های شغلی و عامل پیدایی جامعۀ تک‌ساختی در الگوی شهر رانتی محسوب می‌شود، ماهیت اجتماعی، اقتصادی و ساختار تکوین و تکامل شهر معاصر ایران را دگرگون کرده است.
به نظر شالچی و جنگ (1395) در مقالۀ خود با عنوان «بازتولید نابرابری اجتماعی در تهران از خلال تعامل سرمایه و فضا»بیان داشتند که عدم تعادل فضایی و سرمایه‌ای در کشور باعث می‌شود سرمایۀ کشور، به بخش مسکن و مستغلات در تهران وارد شود و چرخش نابرابر تولید ملی در بخش مسکن در کنار نابرابری‌های اقتصادی، زمینه‌ساز خلق نابرابر فضاهای شهری در تهران شده است.
همچنین در نظام سرمایه‌داری رانتی تغییر نقش فضاهای عمومی در قالب مگامال‌ها منجر به جداسازی طبقات اجتماعی و اقتصادی، نابرابری و عدمِ توازن در تمامی شاخص‌های رفاه شهری می‌شود و تولید و بازتولید فضاهای شهری و انباشتِ رانت و نه سرمایه به سود دولت و نخبگان سیاسی و اقتصادی شهرها و به ضرر منافع اجتماعی ساکنین (حق تصرف، حق مشارکت و...
برای شهر تهران به‌عنوان نمونه‌ای از فضای متأثر‌شده از سرمایه‌داری رانتی، باید اذعان داشت که با ماهیتی متفاوت فضاهای شهری را در معرض ساخت‌وسازهای سودآور و رقابتی از جمله مگامال‌ها قرار داده است.
(
, 
, 
)
