Abstract:
گریچه از محلههای بسیار قدیمی کاشان است که با گذر زمان و تخریب بسیاری از ابنیۀ آن، هنوز هم ارزش تاریخی و فرهنگی فراوانی دارد. مجموعۀ تاریخی- فرهنگی محمد صالح بیگ (مسجد، مدرسه، کتابخانه، آّبانبار، گذر و...) مربوط به عصرقبل از صفویه، از بناهای مهم و متاسفانه ویرانشدۀ این محلّه است که حتی قبل از تأسیس مدرسۀ سلطانی و آقابزرگ دایر بوده و هنوز هم از پایگاههای فعّال علمی و فرهنگی است که متأسفانه در دورۀ پهلوی، با احداث خیابان فاضل نراقی از بین رفته و به آثار فرهنگی دیگری بدل شده است. در این پژوهش سعی شده؛ ضمن معرفی این محله، ویژِگیهای تاریخی و فرهنگی مدرسۀ محمدصالح بیک به عنوان بخش مهمی از این مجموعه با استناد به منابع تاریخی و پژوهشهای میدانی بررسی شود. مدرسهای که مدرسان و متولیانش از علمای بزرگ کاشان بودهاند؛ همچنین شیخ اعظم انصاری در عزیمت به کاشان، مدتی در همین مدرسه، نزد ملااحمدنراقی تلمذ کرده است. مسألۀ اصلی این پژوهش آنست که ارزش تاریخی و کارکردهای گوناگون این محله و مجموعۀ آن را بیان کند و نقش آن را در توسعۀ علمی، فرهنگی و اقتصادی کاشان شرح دهد. نگارندگان کوشیدهاند با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به پژوهشهای میدانی، قرائن و شواهد تاریخی، نه تنها بخشی از پیشینۀ غنی فرهنگ کاشان در سدههای گذشته را به تصویر بکشند؛ بلکه تلاش مردم کاشان را در ساختن مدارس و مساجد برای ترویج فرهنگ علوی و دانش های رایج در هر عصر نشان دهند.
Gricheh is one of the old neighborhoods of Kashan, which with its passage of time and the destruction of many of its buildings, still has a high historical and cultural value. Mohammad Saleh Beyg historical and cultural complex (including: mosque, school, library, water storage, passage) related to the pre-Safavid period, is one of the important and unfortunately ruined buildings that were established before the establishment of Soltani and Aghabzorg schools and still active scientific bases and It is cultural. Unfortunately, in the Pahlavi period, with the construction of Fazel Naraghi Street, it was destroyed and turned into other cultural monuments. Here, while introducing this neighborhood, the historical and cultural features of Mohammad Saleh Beyg School have been analyzed with reference to historical sources and field research. His professors and trustees were among the great scholars of Kashan, and on his departure to Kashan, Sheikh Azam Ansari studied for a while at the same school with Mullah Ahmad Naraghi. The main subject of this research is to express the historical value of this neighborhood and its complex and to explain its role in the scientific, cultural and economic development of Kashan. By descriptive-analytical method and citing field research, historical evidence, the authors have depicted not only a part of the rich history of Kashan culture in the past centuries; Rather, they have shown the redoubled efforts of the people of Kashan in building schools and mosques to promote Alawite culture and common teachings in every age.
Machine summary:
ش : ٢٣١؛ روح الامینـی، ١٣٨٤: ١٤٦؛ صـادقی ، ١٣٨٦: ١١٦- ١١٧؛ میرمحمدصادق ، ١٣٨٤: ٨٨-١١٥؛شـاطریان ، ١٣٨٩: ٣٥٩؛ اخـوان ، ١٣٧٣: ٢٢)؛ چنانکـه برخی مدارس مانند مدرسۀ محمدصالح بیک در محلۀ گریچه ، در اثر زمین لرزة شـدید دورة زندیه ، ویران شد و دوباره در دورة قاجار بازسـازی شـد؛ امـا در گـذر ایـام ویـران شـده و سرانجام با احداث خیابان برای همیشه از بین رفت که در این پژوهش با استناد به شـواهد و قرائن تاریخی و مصاحبۀ شفاهی با بیش از ٥٠ نفر٢ از افراد معتمـد محلـی و نیـز اسـتفاده از تصاویر هوایی و نقشه ها به عنوان یکی دیگر از مستندات مهم در دسترس ، سعی شده اسـت تا مختصات محلۀ گریچه و مجموعۀ تاریخی-فرهنگی محمدصالح بیک واقـع در آن بـرای مخاطبان تبیین شود؛ محله ای با بافت قدیمی که بسیاری از سازه های آن بر اثر گذشت زمـان و وقوع حوادث طبیعی یا جایگزین شدن سازه های امروزی از بین رفته است و از مجموعـۀ محمدصالح بیگ آن فقط مسجد انفرادی و آب انبار و بخشـی از سـقف گـذر بـه جـا مانـده است .
٣ استادان مدرسه محمد صالح بیک از استادان این مدرسه ، اطلاعات دقیقی در دست نیسـت ؛ امـا باتوجـه بـه قـرائن تـاریخی و تصریح برخی از دانش آموختگان این مدرسه مانند ملاغلامرضا آرانی و نیز اسـتقرار منـازل و مساجد انفرادی ١١ بعضـی از علمـا و دانشـمندان مشـهور کاشـانی ماننـد: ملامحسـن فـیض کاشانی،نراقی و نطنـزی در ایـن محلـه و در مجـاورت گـذر و مدرسـۀ محمدصـالح بیـک ، میتوان حدس زد که به احتمال قوی، ایشان ، دست کم برای مدتی در این مدرسـه تـدریس کرده اند و باتوجه به اینکه هنوز مدرسۀ سلطانی و آقابزرگ در کاشـان دایـر نشـده و مجتهـد بزرگ شیخ مرتضی انصاری برای چندین سال در کاشان اقامت داشته و به تصـریح تـاریخ از محضر ملااحمد نراقـی کسـب فـیض کـرده ؛ بـه احتمـال زیـاد، ایشـان در همـین مدرسـه محمدصالح بیک نزد ملااحمد نراقی استاد خود، تلمذ کرده اند.