سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌های عمومی از نگاه سیاست‌گذاران نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور: یک مطالعه اکتشافی Journal Article

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسایی جایگاه سواد اطلاعاتی در اسناد بالادستی و برنامه‌های آموزشی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در کتابخانه‌های عمومی انجام شده است. روش: این پژوهش از نظرِ هدف پژوهشی توسعه‌ای و در زمره مطالعات کیفی است. جامعه پژوهش سیاست‌گذاران و مسئولان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بودند. داده‌ها با استفاده از مصاحبه حضوری عمیق نیمه‌ساختاریافته گردآوری شده است. روایی پرسش‌های مصاحبه با روش روایی محتوایی توسط متخصصان سواد اطلاعاتی و ضریب پایاییِ کدگذاری با فرمول هولستی محاسبه شده است. کدگذاری و ‌تحلیل داده‌ها با تلفیق روش تحلیل مضمون و الگوی کلایزی و استفاده از نسخه 12 نرم‌افزار مکس‌کیودی‌ای انجام شده است. یافته‌ها: از کل مصاحبه‌ها 313 کد استخراج شد و در پنج مقوله اهمیت سواد اطلاعاتی، اسناد بالادستی نهاد، برنامه‌‌های آموزش سواد اطلاعاتی برای مخاطبان، خلأهای سواد اطلاعاتی و عوامل بروز خلأها و راهکارهای ارتقای جایگاه مؤلفه‌های سواد اطلاعاتی دسته‌بندی شدند. نبود برنامه‌های منسجم و یکپارچه آموزش مهارت‌های سواد اطلاعاتی در اسناد بالادستی نهاد، اشاره‌های گذرا و محدود به مهارت‌های سواد اطلاعاتی، تأخر بازنگری‌‌های اسناد بالادستی و ابلاغیه‌‌ها، عدم حضور کتابداران و متخصصان سواد اطلاعاتی کشور در تدوین اسناد، نبود نگاه بالادستی به مفاهیم مهارت‌‌محور سواد اطلاعاتی در اسناد از مهم‌ترین نارسایی‌های جایگاه مهارت‌های سواد اطلاعاتی در برنامه‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به شمار می‌روند. اصالت/ارزش: نتایج پژوهش حاضر ضمن ترسیم وضعیت فعلی می‌تواند با افزودن مباحث جدید در بازنگری‌های اسناد بالادستی و آیین‌نامه‌های مربوطه منجر به نیل به وضعیت مطلوب و تعمیق جایگاه سواد اطلاعاتی در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور شود و از این طریق در آموزش و ارتقای مهارت‌های سواد اطلاعاتی جامعه مخاطب کتابخانه‌های عمومی کشور گام‌های مؤثری برداشت.

Purpose: The role of public libraries as one of the infrastructures of the information society and an important center in lifelong education to the society and the development of information literacy skills to the audience; It is always very important. The present paper aims to conduct an exploratory study on the status of information literacy in upstream documents and curriculums of Iran public libraries institutions for public libraries. Method: This is a developmental exploratory-qualitative study in terms of purpose. Research data were collected using in-depth, semi-structured interviews with policymakers and officials of public libraries. Data were coded and analyzed using thematic analysis and Colaizzi methods through MaxQDA 12. Items validity was verified using content validity by information literacy experts, and the coding reliability coefficient was measured using the Holsty formula. Findings: A total of 313 codes were extracted from interviews, among which 69 open-ended codes for the three items of information literacy significance, 39 open-ended codes for three items of upstream documents, 55 open-ended codes for the three items of information literacy training plans for the target audience, 118 open-ended codes with two main items, and two sub-items of information literacy gaps and causes of gaps, and 32 open-ended codes with four items of information literacy improved status strategies were categorized. Lack of coherent and integrated educational programs in the institution’s upper level documents, passing and limited references to information literacy skills, slow revision of upper level documents and notices, lack of presence of librarians and information literacy experts in the country in compiling documents, lack of upper level view of concepts Information literacy skill-oriented, in the institution’s upstream documents, are among the most important deficiencies in relation to information literacy skills in the programs of public libraries of the country. Originality/value: Research findings showed that planning and implementing information literacy skill development programs in Iran public libraries suffer from poor status in practice and upstream documents. Hence, it is necessary to use a comprehensive plan to deal with information literacy skills in upstream documents of Iran public libraries. Therefore, it is necessary for the institution of public libraries of the country to improve its strategic policies, organizational structure and culture, operational plans and current measures in this field. Adding new issues to the upstream documents and revisions of relevant rules would lead to achieving the desired condition and deepening information literacy status in Iran public libraries. Thus, it effectively contributes to training and improving information literacy skills among Iran public libraries attendees. The result of these efforts will be giving place and creating value to the concepts and skill components of information literacy in Iran’s public libraries in order to empower the audience.

اين در حالي است که مرور پژوهش ها در حوزة سواد اطلاعاتي در بافت کتابخانه هاي عمومي ايران نشانگر مسائل و خلأهاي مختلف و کاستيهاي قابل توجهي است که از مهم ترين چالش هاي موجود در اين زمينه عبارت اند از: کافي نبودن آموزش هاي سواد اطلاعاتي در کتابخانه هاي عمومي (زارع ، ١٣٩٢؛ تاجداران ، کربلاآقايي کامران ، عاملي، ١٣٩٢؛ مهديزاده هريکندئي، ١٣٨٩)، وضعيت نامطلوب سطح مهارت هاي سواد اطلاعاتي کاربران (عليزاده ، ١٣٩٢؛ درزيخلردي و درزيخلردي، ١٣٩١ به نقل از: فرخاري، ١٣٩٥)؛ پايين بودن ســواد اطلاعاتي کتابداران کتابخانه هاي عمومي (تفرشــي و انگورج تقوي، ١٣٨٧؛ رضوان ، ١٣٨٨؛ مهديزاده هريکندئي، ١٣٨٩؛ و عبدالهي، ١٣٩٣)؛ ظهور شــکاف ديجيتالي در کتابخانه هاي عمومي ايران و ضــرورت بهبود فرصت هاي نابرابر گروه هاي مختلف اجتماع در دسترســي به فناوريهاي اطلاعاتي (منصوريان ، ١٣٩١)؛ ضعف در روزآمدســازي برنامه هاي آموزش سواد اطلاعاتي و نبود زيرســاخت هاي لازم براي آموزش اين مهارت ها به مخاطبان (فرخاري، ١٣٩٥)؛ عدم توجه به تدوين و تصويب برنامه هاي آموزش سواد اطلاعاتي در اسناد بالادستي ملي و اسناد چشم انداز 1. ازاين رو، انتظار بر اين اســت که با بررسي و مطالعة اکتشافي جايگاه ســواد اطلاعاتي از نگاه سياست گذاران و برنامه ريزان نهاد کتابخانه هاي عمومي کشــور بتوان در تعيين و تعميق نقش و جايگاه مهارت هاي سواد اطلاعاتي در کتابخانه هاي عمومي کشور به نتايجي قابل توجه دســت يافت و براي ارتقاي نقاط قوت و تلاش به منظور رفع ضعف هاي احتمالي موجود با افزودن مباحث جديد در اسناد بالادســتي و آيين نامه هاي مربوطه اقدامات جبراني لازم صورت پذيرد. اين يافته هم سو با نتايج پژوهش کيخا، کياني ، غائبي (١٣٩٧) بود که نشان داد عليرغم اهميت سواد اطلاعاتي در کتابخانه هاي عمومي، به نقش سازندة اين مهارت ها آن گونه که بايد در اسناد فرادست نهاد کتابخانه هاي عمومي کشور و همچنين در جهت توانمندسازي جامعة مخاطب توجه نشده است . Providing a framework to promote information literacy skills for Iran Public Libraries Foundation [Unpublished doctoral dissertation].