Abstract:
فردوسی در داستان «دوازده رخ» از شهر و همچنین کوه کنابد نام میبرد که بهدلیل مانندگی آنها با نام مکانهای دیگری در ایران و افغانستان همچون: شهرستان گناباد در جنوب استان خراسان رضوی، روستای گناباد در میانه راه مشهد به چناران و همچنین روستای گناباد یا گونآباد در کنارهی هریرود میتواند موجب سردرگمی در بازشناسی مکان درست کنابد و پیرو آن، ناشناخته ماندن مکانهای ریبد، کوه ریبد و همچنین دشت دغوی در آن داستان شود، این مقاله تلاش میکند تا به روشی تحلیلی مکان کنابد، ریبد و دشت دغوی را شناسایی کند.
Machine summary:
بررسی سوی لشکرکشیها در آن داستان بهخوبی گویای آن است که رویکرد فردوسی نمیتوانسته به شهر گناباد در خراسان امروزی بوده باشد و در واقع کنابد، ریبد و همچنین دشت دغوی را باید در شمال شرقی افغانستان و در نزدیکی جیحون جستوجو کرد.
از سوی دیگر، با توجّه به اصالت گودرزیان که به اشکانیان منتسب شدهاند، میتوان این احتمال را داد که گودرز و گیو نخست به شبرغان و پس از آن بهسوی بلخ رفتهاند و حتّی اگر با احتمالی ضعیفتر آنها در امتداد رود بلخ (بلخاب) از مسیر تنگهای در دل کوه بلخ (کوه البرز) در جنوب شهرهای بلخ و مزار شریف خود را به آنجا رسانده باشند، باز هم میتوان دریافت که کوه ریبد یکی از بلندیهای شمالی یال کوه بلخ و پیرو آن، ریبد نیز نام سرزمین یا ولایتی در خاور شهر بلخ بوده است.
تاکنون با رویکرد بهسوی لشکرکشی گودرز و گیو به توران و سنجش آن با جغرافیای پیرامون شهر بلخ در میان رشته کوههای جنوبی آن و آمودریا میتوان چنین برداشت کرد که سه مکان: ریبد، کنابد، و دشت دغوی میبایست در دو ولایت بلخ و ولایت کندز در شمال افغانستان پراکنده باشند.
فردوسی در این داستان بهخوبی صحنۀ جنگ را به تصویر کشیده است و میگوید که با پیشروی پیران، گودرز سپاه خویش را از ریبد به هامون میکشد و در برابر وی، پیران نیز لشکر را از کنابد بهسوی آوردگاه میراند.
8-The Pamir earthquake of 18th February 1911, The Quarterly Journal of the Geological Society of London / Vol. 79/ 1923/ P.
An Historical Atlas Of Central Asia, Leiden, Boston: Brill, 2003.