Abstract:
پوزیتیویسم یا تجربهگرایی افراطی، نظام فلسفی و معرفت‌شناسی حسی است که با ورود به گزاره‌های‌دینی و مابعدالطبیعی، آن‌ها را فاقد واقعیت عینی و خارجی می‌داند. از نظر تجربه‌گرایان افراطی، انتظار معرفت‌بخشی، حقانیّت و اثبات گزاره‌های دینی کاری بیهوده است. چنین برداشتی، بسیاری از حقایق عالم هستی همچون خدا، معاد، وحی، معجزه و روح را افسانه می‌پندارد. مقالۀ پیش‌رو، تفکر تجربهگرایی را با دلایل درون‌دینی و برون‌دینی و با رویکرد «توصیفی، تحلیلی و انتقادی»، بررسی و نقد نموده، بر این باور است کسب حقایق علمی و معرفت‌بخش تنها در حوزۀ رویکرد تجربی صِرف نیست، بلکه این رویکرد در محدودۀ حقایق طبیعی و مادّی ارزیابی و سنجش می‌گردد. از سوی دیگر، گزاره‌های دینی و ماورایی از یک اتقان علمی به معنای عام و معرفت‌بخش برخوردار است که حتی به طور قطعی می‌توان ادعا کرد حقانیت امور مادی و طبیعی، بهرۀ وجودی و معنایی خود را از حققیتی ماورایی به نام حقیقت هستی‌بخش (خدا) کسب نموده است. قرآن‌کریم و روایات‌اسلامی نیز از طریق تعدیل روش‌تجربی به اثبات برخی گزاره‌های ماورایی و در قالب روش تجربهگرایی اعتدالی یا تجربهگرایی شبه‌فلسفی یا شبه‌علمی می‌پردازند.
Machine summary:
مقدمه پوزیتیویسم 1 یا تجربهگرایی افراطی، دیدگاه تجربی صِرف است که قلمرو تجربۀ حسی را تنها شناخت کشف واقع می‌داند و مدعی ورود به مباحث مابعدالطبیعه از جمله خدا، وحی، فرشتگان، روح، معجزه و معاد بوده و معتقد است این موضوعات، اثبات‌پذیر و تحقّق‌پذیر نیست؛ ازاین‌رو در حیطۀ نفی و اثبات واقع نمی‌شوند.
اما باید در نظر داشت‌که نگرش الهی با توجه به جامع بودن ابواب معرفتی آن به گونه‌ای است که می‌خواهد اظهارنظر تجربهگرایی افراطی را تعدیل نماید و به مسیر معرفت طبیعت بازگرداند و با رهنمودبخشی از حواس پنج‌گانه و به خدمت گرفتن عقل، به تجربهگرایی اعتدالی(تجربهگرایی تعقلی) یا شبه‌فلسفی یا شبه‌علمی رهنمون سازد که در این روش(چنانکه خواهد آمد) می‌توان برخی موضوعات ماورایی را اثبات نمود.
از جمله کتاب‌هایی که به شکلی عام دربارۀ تجربهگرایی افراطی بحث کرده‌اند می‌توان به این موارد اشاره کرد: تاریخ فلسفه و فلسفۀ معاصر فریدریک کاپلستون، تاریخ فلسفۀ قرون وسطی و دورۀ تجدید امیل بریه، کلیات فلسفه ریچارد پاپکین، علم و دین ایان باربور، عقل و اعتقاد دینی مایکل پترسون، پوزیتیویسم منطقی جان یاسمور، آموزش فلسفه علامه محمدتقی مصباح‌یزدی و انتظار بشر از دین عبدالحسین خسروپناه.
همچنین چالش انتقادی تفکر تجربهگرایی بارها در آیات مختلف و در گزاره‌هایی از جمله اثبات رؤیت خدا، وجود فرشتگان، روح، وحی، معجزه و معاد از طریق تجربۀ صِرف در مقابل پیامبران الهی مطرح شده و از سوی مخالفان مورد انتقاد قرار گرفته است (بقره/55 و118؛ فرقان/21، جاثیة/24).
(
, 
, 
)
