Abstract:
«فضیلت اخلاقی» از موضوعات مدنظر دانشمندان علومی همچون روان شناسی، جامعه شناسی و اخلاق است که با توجه به روایات منقول، مطمح نظر علمای اسلام قرار گرفته و در زمینه معرفی، شناسایی، اقسام و ملاک فضایل اخلاقی، دیدگاه های متفاوتی ارایه شده است. علامه مصباح یزدی یکی از اندیشمندان صاحب نظر در این موضوع است. ازاین رو در پژوهشی کیفی و با هدف دستیابی به ملاک «فضیلت اخلاقی» براساس دیدگاه ایشان، آثار مکتوب معظم له به روش «خط به خط» مطالعه و نکته برداری شده و نکات به دست آمده به روش «تحلیل محتوای کیفی» تحلیل گردیده است. بر این اساس مشخص شد حد وسط به تنهایی نمی تواند ملاک درستی باشد و ملاک اصلی فضایل اخلاقی سازگاری با روح عبودیت است که در بسیاری از موارد بر حد وسط منطبق می شود و حد وسط می تواند به مثابه نشانه فضیلت مورد استفاده قرار گیرد.
Moral virtue is among the sciences such as psychology, sociology and ethics, which according to the narrations, has been considered by Islamic scholars, and different viewpoints have been presented in the field of introduction, identification, types and criteria. Allameh Misbah Yazdi is one of the expert thinkers in this matter. Therefore, achieving the criterion of "moral virtue" based on his point of view, his written works were studied and noted by "line by line" method, in a qualitative research and the obtained points were analyzed by "qualitative content analysis" method. The results showed that [logical] mediocrity alone cannot be a correct criterion, but the main criterion of moral virtues is compatibility with the spirit of servitude, which in many cases coincides with [logical] mediocrity, and [logical] mediocrity can be used as a sign of virtue.
Machine summary:
بر اين اساس مشخص شد حد وسط به‌تنهايي نمي‌تواند ملاك درستي باشد و ملاک اصلي فضايل اخلاقي سازگاري با روح عبوديت است که در بسياري از موارد بر حد وسط منطبق مي‌شود و حد وسط مي‌تواند به‌مثابه نشانه فضيلت مورد استفاده قرار گيرد.
بر اين اساس سؤالات اصلي و فرعي پژوهش عبارتند از: ـ ملاک فضيلت اخلاقي از ديدگاه علامه مصباح يزدي چيست؟ ـ هدف نهايي، مصداق هدف نهايي و راه وصول به هدف نهايي از ديدگاه اسلام (براساس نظر علامه مصباح يزدي) چيست؟ براي پاسخ به پرسش اصلي (دستيابي به ملاک فضايل اخلاقي) ابتدا بايد تعيين كنيم كدام نظام ارزشي را پذيرفته‌ايم (مصباح يزدي، 1382الف، ص 128)؛ زيرا براساس هريک از نظام‌هاي ارزشي، ملاک خاصي براي فضيلت پذيرفته شده است.
با توجه به اين آيات، علامه مصباح يزدي معتقد است: فضايل اخلاقي در رسيدن به تکامل روح و کمال حقيقي، يعني قرب به خداي متعال مؤثرند (مصباح يزدي، 1384ب، ص 462)؛ يعني هر صفتي به هر اندازه انسان را در رسيدن به کمال واقعي و نهايي ياري رساند يا زمينه را براي وصول به آن فراهم کند از ارزش اخلاقي برخوردار است و مي‌توان چنين نتيجه گرفت که چون کمال انسان امري واقعي و صفتي وجودي است، صفاتي که بين آنها و کمال نهايي انساني رابطة علّي و معلولي وجود داشته باشد آن صفات داراي ارزش اخلاقي بوده، در رديف فضايل اخلاقي محسوب مي‌گردند (مصباح يزدي، 1388هـ .
اگر كتاب‌هايي نظير جامع السعادات و معراج السعاده ملاحظه شوند، مشاهده مي‌گردد كه براساس همين قاعده «اعتدال» و «حد وسط»، در بيان مكارم و فضايل اخلاقي، براي هر صفتْ دو حد افراط و تفريط ذكر شده و ضمن نكوهش اين دو طرف، حد وسط آن دو به‌مثابه فضيلت اخلاقي معرفي گرديده است (مصباح يزدي، 1388ج، ص 249).
(
, 
, 
)
