Abstract:
نجیبالدین رضا تبریزی اصفهانی، یکی از شاعران عصر صفوی بود. اصل او از تبریز است اما در اصفهان میزیست. در شعر، جوهری، زرگر، نجیب، نجیبا و نجیبالدین رضا تخلص میکرد. وی چندین اثر به نظم و نثر دارد. نسخة خطی خلاصهالحقایق یکی از آثار منظوم اوست که در قالب مثنوی سروده شده است، در حدود 3600 بیت دارد و مشتمـل بر اصطلاحات فلسفی و عرفانی است. نجـیبالدین رضا از معتقدان به اصول اعتقـادی سلسلة ذهبیه بود و افکـار عارفانة خـود را که برگرفتـه از عقایـد وحـدت وجـودیمحییالدین بن عربی است، بازبانی سـاده و به کارگیری متعادل آرایههای ادبی، در قـالب ابیاتی کوتاه بیان کرده است. از این منظومه تعداد چهار دستنوشته وجود دارد که در کتـابخانـههـای: ملی ملک (دو نسخه)، آستان قدس رضوی و احمدیة شیراز موجود است. در این مقـالة نویسندگان تلاش کردهاند تا ضمن معـرفی یکی از آثار ادبی عصر صفـویـه، مختصات سبکی و محتـوایی آن نیز مورد بررسی قراردهند. بنـابراین سبک و محتوای این اثر عرفـانی، با استفـاده از منـابع کتـابخـانهای و به کـارگیری شیوة تحلیـلی، توصیفی، از نظر زبـانی، فکری و ادبی، مورد بررسی قرار گرفت و در نتیجه میتوان گفت: تصرف در نگـارش واژگـان، کـاربرد برخی از کلمات با دو گونة نوشتـاری و آوردن واژههای عامیانه از مختصات زبـانی این اثراست. استفادة از تمثیل ویژگی خاص ادبی آن و بیـان مراحل سیر و سلوکو ذکر شرایط سـالکـان طریق و عارفـان کامـل از خصوصیات فکری منظومة مذکور است.
Machine summary:
پژوهش حاضر به روش توصيفي ـ تحليلي درپي پاسخگويي به اين پرسش هاست : ١) از مثنوي خلاصۀالحقايق چند نسخه موجود است ؟ موضوع و محتواي آن چيست ؟ ٢) اين منظومه بر مبناي چه سبک و سياقي سروده شده است ؟ ٣) ويژگي هاي سبکي نسخه از چه ابعادي بررسي پذير است ؟ ١ـ١ پيشينۀ پژوهش دربارة مثنوي خلاصۀالحقايق پيش از اين پژوهشي انجام نشده است و تنها نگارنده يـک مقاله با راهنمايي دکتر عطامحمـد رادمنش ، تحت عنــوان «بررسـي گونـه هــاي تمثيـل در مثنوي خلاصۀالحقايق اثر نجيب الدين رضا تبريزي » در شمارة ٤٦ فصل نامۀ تحقيقات تمثيلي زبان و ادب فارسي دانشگاه آزاد اسـلامي بوشـهر (١٣٩٩) بـه چـاپ رسـانده و اکنـون نيـز تصحيح اين نسخـه با عنوان رسـالۀ دکتري نگـارنده ، درحـال انجـام است .
ويژگي هـاي فکري شـاعر در اين منظـومه را مي توان در مسائل زير خلاصه کرد: ١) نجيب الدين رضا عـارفي ذهبي مسلک است و تأثير ديدگاه هاي او در اين اثـر مشـهود است ؛ ٢) اين منظومه مشتمل بر نکات و اطلاعات مربوط به عرفان شيعي است ؛ ٣) شاعر تحت تأثير فضاي صوفي ستيزانۀ عصر صفوي ، براي بيان عقايد صوفيانۀ خود در بسياري اوقات از داستان هاي تمثيلي استفاده کرده است .