Abstract:
در فضای اجتماعی دوره مشروطه (اواخر عصر قاجار) منبرهای روحانیت به عنوان عامل انسجام‌بخش اجتماعی، دارای جایگاهی مهم و معتبر بودند. در این مقاله با بهره گیری از «نظریه میدان بوردیو» که تحلیل پدیده های مختلف اجتماعی را مقدور می‌سازد، جایگاه منبرِ وعظ و خطابه مورد واکاوی قرار گرفته و با تشریح مفاهیمی چون «میدان»، «سرمایه»، «منش» و «کنش» و عناصر تأثیرگذار بر فضای آن، مطالعه شده‌‌است. سؤال اصلی این است: با استفاده از نظریه میدان بوردیو، «منبر دینی» چه ویژگی ها، دستاوردها و بازخوردهایی در دوره مشروطه داشته‌است؟ براساس نظریه بوردیو میتوان گفت که منبر، میدانی گسترده، با عادتواره های ویژه از باورهای مذهبی مردم، در بسیج توده ها، مطالبه مشروطیت و تأسیس مجلس بوده و توان‌مندی شایانی داشته‌است. همچنین بنابر یافته های این پژوهش، «میدان منبر» در این دوره از اهرم های سه گانه میدان (استقلال، قدرت و منازعه بر سرمایه) به طور نسبی برخوردار بوده و در بیشتر وقایع مشروطه حضور اثرآفرین داشته و البته از تقابل با برخی میدان ها نیز آسیب دیده‌است.
In the social atmosphere of the constitutional period (the end of the Qajar era), the minbars of the clergymen had an important and prestigious position as a factor of social cohesion. In this research, by using “Bourdieu Theory”, the position of the preaching and speech has been analyzed and it has been studied by explaining concepts such as “field”, “capital”, “habits” and “action”. Using Bourdieu's field theory, we considered that “religious pulpit” had what characteristics, achievements and feedbacks in the constitutional period. Based on Bourdieu's theory, it is assumed that the pulpit has a wide field, with special habits of the religious beliefs of the people, in mobilizing the masses, demanding constitutionalism and the establishment of the parliament. The findings of this historical research show that during this period, the “minbar field” relatively enjoyed the triple levers of the field (independence, power and conflict over capital) and had an effective presence in most of the constitutional events, of course, it has also been damaged by the confrontation of some fields.
Machine summary:
س̀oال اصلی این است : با استفاده از نظریه میدان بوردیو، «منبر دینی» چه ویژگیها، دستاوردها و بازخوردهایی در دوره مشروطه داشته است ɦ براساس نظریه بوردیو میتوان گفت که منبر، میدانی گسترده ، با عادتواره های ویژه از باورهای مذهبی مردم ، در بسیج توده ها، مطالبه مشروطیت و تأسیس مجلس بوده و توان مندی شایانی داشته است .
بوردیو ضمن اعتقاد به تفاوت های ذاتی بین رشته تاریخ و جامعه شناسی، تئوری خود را در زمینه میدان و عادتواره برای شناخت پدیده های تاریخی دارای کاربرد میداند، زیرا او در بستر تاریخ هم انگیزه های افراد را برای اعمال آن ها کافی نمیبیند بلکه نظامی از خلق و خوها را در سطح مرکزی قائل است که بالقوه ها را در یک وضعیت آشکار میکند و میگوید: «این مفهوم برای یادآوری این که عاملین تاریخ ، محصول تاریخ فردی و آموزش در یک محیط هستند مهم است ، آن ها محصول تاریخ جمعی هستند و به طور خاص ، مقولات فکری، مقولات فهم ، الگوهای درک، نظام های ارزشی آن ها و غیره محصول درهم تنیدگی ساختارهای اجتماعی هستند» (بوردیو، ١٣٩٨: ٧٦-٧٧).
در کتاب تاریخ بیداری ایرانیان نمونه هایی از منبر علما و واعظان دینی مطرح گردیده که حضور انبوه شنوندگان و جمعیت مافوق تصور در آن محافل را ذکر نموده است (کرمانی، ۱۳۹۶: ۳۷۴/۲) همچنین دراسناد و گزارش های نظمیه تهران ٩دوره ناصری٩ نیز تعداد بسیاری از مساجد نام برده میشود که جمع کثیری از مردم به سخنان واعظان گوش فرا میدهند (شیخ رضائی، آذری، ۱۳۷۷: ۷۱۸/۲).
(
, 
, 
)
