Abstract:
مقاله پیش رو با عنوان «واکاوی تفاوت عام و مطلق در اندیشهی علمای اصول شیعه» با رویکرد توصیفی تحلیلی درصدد مقایسه معنایی میان لفظ عام و مطلق است. عام در مقابل خاص به معنای شمول و مطلق در مقابل مقید به معنای رهایی از هرگونه قید است. مشخصشدن تفاوت دقیق معنای عام و مطلق از مباحث مهم در علم اصول به شمار میرود که ثمرات فقهی بسیاری در استظهار از آیات و روایات بر آن مترتب است. نگارنده پس از بررسی اقوال در تفاوت عام و مطلق، نظر علامه و محقق حلی را تایید کرده است. نظر مختار که با ذکر شواهدی از کلام قدمای علم اصول مورد تایید قرار گرفته بر این شد که لفظ عام در اصول به همان معنای لغوی خود یعنی شمول به کار رفته و مطلق به معنای طبیعت شیء بوده که برابر با معنای متداول از مطلق در همهی علوم است و معنای اصطلاحی خاصی در علم اصول ندارد، اما نتیجهی مطلق بسته بهقصد متکلم میتواند عموم بدلی، استغراقی و حتی تعیین باشد.
Machine summary:
نظر مختار که با ذکر شواهدی از کلام قدمای علم اصول مورد تأیید قرار گرفته بر این شد که لفظ عام در اصول به همان معنای لغوی خود یعنی شمول به کار رفته و مطلق به معنای طبیعت شیء بوده که برابر با معنای متداول از مطلق در همهی علوم است و معنای اصطلاحی خاصی در علم اصول ندارد، اما نتیجهی مطلق بسته بهقصد متکلم میتواند عموم بدلی، استغراقی و حتی تعیین باشد.
همانطور که از عبارت به دست میآید و با توجه به اینکه ایشان و حتی علمای قبل ایشان مثل سید مرتضی و شیخ مفید در کتب خود تعریفی از مطلق ارائه ندادهاند، به خوبی میتوان فهمید تعاریفی که از مطلق و مقید یا عام و خاص بهصورت عقلی و فلسفی و سپس نقض و ابرامات بسیاری که در برخی کتب آمده در نظر قدمای علم اصول و فقه وجود نداشته و گویا لفظ مطلق در نظر ایشان همان معنای عرفی و معمول در همهی علوم را دارا است.
در تعریف مشهور از مطلق آمده که (ما دل علی معنا شایع) یعنی لفظی که دلالت میکند بر معنای شایع و ظاهر این عبارت این است که اطلاق قید و صفت برای لفظ قرار گرفته درحالیکه در نظر دقیقتر اطلاق قید معناست، همان گونه که در ادامهی تعریف گفته شده (معنا شایع فی جنسه) یعنی معنایی که در جنس خودش شیوع دارد.
در بررسی اقوال در معنای عام و مطلق این نتیجه به دست آمد که لفظ مطلق در اصول نه در معنای لغوی خود و نه به معنای اصطلاحی خاص، بلکه در معنای عرفی خود یعنی صرف طبیعت به کار رفته که همان معنای متداول از مطلق در همهی علوم است.