Abstract:
سه نگرش در تعلیم و تربیت اسلامی وجود دارد. در نگرش نخست تعلیم و تربیت اسلامی به
منزله نظامی توصیفی است که از طریق بررسی آثار دانشمندان مسلمان میتوان بدان
دست یافت. در نگرش دوم، نظامی استنباطی است که بر اساس آن، میتوان با استفاده از
متون دینی برای همه مسائل تعلیم و تربیت، پاسخی فراهم آورد. در نگرش سوم، تعلیم و
تربیت اسلامی به منزله نظامی استنباطی ـ تأسیسی تلقی شده است که در آن برخی
مسائل و مباحث مربوط به تعلیم و تربیت از متون اسلامی استخراج میشود و دسترسی به
برخی موارد دیگر بر اساس روشهای تجربی و پیشفرضهای دینی، انجام میگیرد.
در این نوشتار سعی برآن است که با عنایت به مطالب فوق، بااشارهای کوتاه به ماهیت و
تاریخچه تعلیم و تربیت اسلامی به منزله رشتهای دانشگاهی، روشهای تحقیق و
دستاوردهای آن نیز مورد بررسی قرار گیرد.
Machine summary:
"تعریف در مقام تعریف تعلیم و تربیت اسلامی به منزله رشتهای دانشگاهی میتوان چنین گفت: تعلیم و تربیت اسلامی، ناظر به نظامی از اندیشه است که مستقیم یا غیرمستقیم از متون اسلام سرچشمه گرفته و حاوی شناختی نسبت به پدیدهها و روابط موجود در حوزه عملی تعلیم و تربیت، صورتهای مطلوب آنها و نحوه ایجاد تغییر در آنهاست.
در شکل قوی، دینشناسی جامعنگر حاکی از آن است که پاسخ همه سؤالهای کلی و جزئی مربوط به عرصههای مختلف و از جمله تعلیم و تربیت در متون دینی موجود است و اگر برخی جزئیات امور در متون اسلامی ذکر نشده باشد «اصولی» در آنها آمده است که میتوان با «تفریع» آنها احکام موارد جزئی مذکور را به دست آورد.
در شکل قوی این تلقی، تصور برآن است که پاسخ همه مسائل ریز و درشت تربیتی، عینا در متون اسلامی موجود است وباید آنها را با وارسی این متون به دست آورد و در صورتی که برخی پاسخها عینا در متون دینی موجود نباشد میتوان با مشخص کردن اینکه مسأله یا رفتار مورد نظر، جزء فروع کدامیک از اصول مطرح شده در متون دینی است، حکم آن را معین کرد.
3. تعلیم و تربیت اسلامی به منزله نظامی استنباطی ـ تأسیسی: در این دیدگاه نظر برآن است که چون برخی از مسائل و مباحث مربوط به تعلیم و تربیت، در متون اسلامی آمده است استخراج و استنباط این مطالب، نشانگر جنبه استنباطی این دیدگاه است اما پارهای از مسایل در متون اسلامی مورد توجه قرار نگرفته و پاسخ آنها را با «تفریع» نیز نمیتوان به دست آورد، زیرا این مسائل از نوع اکتشافیاند."