Abstract:
در بخش نخست این مقاله ، پیرامون علت غایی که از ارزشمندترین مسائل فلسفه و حکمت الهی است ، آغاز بحث کردیم و با بررسی علل چهارگانه و مقایسه آنها با یکدیگر ، علت غایی را مطرح کردیم و اینک به بررسی علت غایی و غایت در فاعل های گوناگون ، غایت از نظر عرفا ، متکلمین و از دیدگاه آیات و روایات می پردازیم و ارتباط غایت با مشیت و اراده ، ارتباط غایت باغنی بودن ذات حق ، ارتباط غایت با ملک و جواد و رابطه غایت و خیر را مورد بحث قرار می دهیم .
Machine summary:
"2. صدرالمتألهین شیرازی معتقد است که غایت در افعال الهی عبارت میباشد از:«علم خدای تعالی به نظام خیر که این علم عین ذات خداوند بوده و همین علم، داعی خداوند برای افاده خیر میباشد».
(13) دلیل عدلیه مبنی بر غایت داشتن افعال الهی: این است که خداوند حکیم است واگر در ایجاد اشیاء، غرضی نداشته باشد که به خود آن اشیاء برگردد در واقع کار عبث و بیهودهای صورت گرفته و چنان که از اسم حکیم پیداست نباید کار عبث انجام دهد.
نتیجه مباحث بالا این است که خداوند در افعال خود،غرضی غیر از ذاتش را نمیخواهد یعنی غرض در کارهای الهی وجود دارد اما این غرض، همان علم فعلی سابق بر افعال است که عین اراده و مشیت الهی بوده و عین ذات متعالی خداوند است.
مرحوم علامه طباطبایی معتقد است که شر و خیر، تقابل عدم ملکه دارند یعنی جایی خیر معنا دارد که امکان شر باشد و بنابراین خیر را فقط در امور مادی و عالم اجسام میداند زیرا امکان و شأنیت اتصاف به شر در عالم مادی معنا دارد، و این شأنیت را گاهی در ماده و گاهی در ماهیت میداند که اگر ماهیت را قابل اتصاف به شر بدانیم باید خیر و شر را علاوه بر عالم ماده، به همه ممکنات سرایت دهیم.
و عنایت و مشیت ازلی الهی یعنی این که خدای سبحان به ذات خود عالم است و چون ذات او منشأ نظام اتم و خیر اعظم است و با رضا و خشنودی به ایجاد خلق میپردازد و علم و منشأیت او برای موجودات و رضای او، عین ذات او میباشند،(31) پس عنایت و _______________________________ 28."