Abstract:
رودخانه تجن یکی از مهمترین رودخانههای شمال کشور است که به لحاظ طرح و الگوی پیچانرودی1، عبور از روی قطعات گسلی و برخی انفصالات و انحرافات در طول مسیر خود و بهخصوص در سطح دشت سیلابی به نظر میرسد تحت تأثیر حرکات نئوتکتونیکی فعال در منطقه باشد.هرچند پیچانرودی بودن رودخانهها،در سطح یک دشت سیلابی با شیب بسیار کم دور از انتظار نیست اما ناهنجاریهای موجود از قبیل:پیچوخمهای غیر معمول،گسترش محلی مئاندرها،انحراف و یا انفصال کانال،آرایش شاخهای،پهن و باریک شدن بستر کانال و تغییر مسیرهای ناگهانی در دورهء زمانی مختلف،از نشانههای گذار از یک منطقه کاری و فعال تکتونیکی است.از اینرو برای شناخت نحوه عملکرد اینگونه فعالیتهای تکنونیکی و شناخت میزان اثرگذاری حرکات تکتونیکی در الگوپذیری رفتار رودخانهها از برخی شاخصهای ژئومورفولوژی مانند SL,Smf,AF و...استفاده گردیده است،زیرا الگوی توسعه و تکامل شبکههای زهکشی،از جمله شاخصهایی است که به تغییرات حاصل از فعالیتهای زمینساختی بسیار حساس است.در این تحقیق جهت بررسی تغییرات بستر رود از عکسهای هوایی دورهای زمانی مختلف در مقیاسهای 20000:1 و 55000:1 و تصاویر ماهوارهای لندست TM .و اطلاعات حاصل از عملیات میدانی(در دو نوبت)استفاده شد. همچنین از نرمافزارهای ArcGis 9.1,IIsise 303 و Photoshop نیز به منظور ترسیم و تحلیل کارتوگرافیک استفاده شده است.نتایج این تحقیق نشان میدهد که با توجه به ضرائب بهدستآمده از شاخصهای ژئومورولوژی و دادههای ایستگاههای ژئودینامیک،منطقه از لحاظ فعالیتهای نئوتکتونیکی یا تکتونیک جوان فعال میباشد منتهی میزان فعالیت در همه جای آن یکسان نیست.از طرفی دیگر با مطالعه عکسهای هوایی،نقشه زمینشناسی و شناسسای گسلهای مهم منطقه در تقاطع رودخانه تجن و تحلیلهای کمی توپوگرافی و الگوی کانال رودخانه تجن،چهار آبراهه قدیمی با استناد به شواهد مورفولوژیکی،شناسایی گردید.
Machine summary:
این رودخانه در محدوده مورد مطالعه از روی شش گسل مدفون شده3عبور مینماید که متأثر از حرکات آرام و پیدرپی آن میباشد و فراخور شدتعمل هریک از این گسلها واکنشهایی از قبیل؛انفصال یا انحراف در طول مسیر خود نشان میدهد بهطوریکه در قسمتهای پاییندست بر اثر شدتعمل گسل F1 تغییر مسیرهای متوالی و مئاندرهای متورک4بسیاری بوجود آورده است(شکل 12)؛ولی در قسمتهای میانی آبراهه مورد مطالعه گسلهای موجود از فعالیت کمتری برخوردار هستند و به نسبت آن تغییر مسیر و تغییر شکلهای کمتری را شاهد هستیم.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 3 موقعیت محل تقاطع گسلها با رودخانه و انحراف ایجاد شده و تغییر مسیر ناشی از آن یافتههای تحقیق براساس مطالعه عکسهای هوایی،نقشه زمینشناسی و شناسایی گسلهای مهم منطقه در تقاطع رودخانه تجن و تحلیلهای کمّی توپوگرافی و الگوی کانال رودخانه تجن،چهار آبراهه قدیمی با استناد به شواهد مورفولوژیکی،شناسایی گردید که در شکل 4 نشان داده شده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 8:میزان حفر بستر رودخانه تجن در نزدیکی ساحل(کار میدانی 20/5/1386 فرحآباد،نگاه رو به شمال) در این تحقیق برای بررسی تأثیرات نیروهای تکتونیکی فعّال منطقه بر تنظیم کانال رودخانه تجن،این رودخانه براساس محل تقاطع گسلها با رودخانه منطقهبندی گردید سپس با مقایسه اختلافات ژئومورفولوژی موجود با بکارگیری شاخصهای مختلف ژئومورفولوژیک به بررسی روند تأثیرگذاری آثار ناشی از حرکات تکتونیکی در تغییر شکلهای موجود بستر و روند تکاملی پیچانرودی شدن آن پرداخته شده است.