Abstract:
سلسلهء بزرگ سامانی(279-389 ق.)تأکید شده است.در خاتمه،بر این نکته پافشاری شده است که تحقق عصر طلایی عهد سامانی که بهویژه در دورهء زمامداری امیر نصر بن احمد با ظهور رجال فرهنگی چون رودکی میسر میشود،در درجهء اول مرهون استقرار تدریجی«امنیت»بهعنوان شالوردهء اساسی ترقی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی،میراث گرانقدری بوده است که از زمان تشکیل حکومت طاهری تا زمان امیر اسماعیل سامانی مقدمات آن فراهم شده بود.با سقوط امپراتوری ساسانی(652 م)و به هم ریختگی مرزها،فرصت مناسبی برای دهها قبیلهء ترک فراهم آمد،تا بار دیگر به شکلی مؤثر در خراسان و بهویژه ماوراء النهر تاختوتاز کنند.تهدیدات بالفعل و بالقوه و گستردگی خطوط استقرار آنان در ثغور دارالاسلام،سیمای نظامی به شرق امپراتوری بنی امیه و سپس بنی عباس بخشید،تا جایی که همواره کارگزاران نظامی درجهء اول آنها در کنار انبوهی از داوطلبان مسلح در وضعیت آماده باش کامل نظامی مراقبت اوضاع را برعهده داشتند.از سویی،مناطق شرقی ایران به دلایلی،از جمله دوری از مرکز دار الخلافه و عدم نظارت شایسته بر عملکردهای حکام آن،همواره محل خیزش قیامها و شورشهای دینی،سیاسی و اجتماعی چون قیام خونخواهان ابومسلم و خوارج بوده است. در این مقاله،با استناد به منابع،سعی میشود به دو پرسش زیر پاسخ داده شود:1.شکوفایی فرهنگی عصر سامانی،باتوجه به آشفتگیهای دو قرن اول هجری، مبتنی بر چه علل و عواملی بوده است؟ 2.در این گستره،سامانیان تا چه حد وامدار دستاوردها و میراثهای نظامهای سیاسی پیش از خود بودهاند؟ در این پژوهش،علاوه بر تبیین اوضاع نا امن نواحی شرقی ایران در دو قرن اول هجری،به تکاپوهای طاهریان(206-259 ق.)و صفاریان(247-393 ق.)،بهعنوان اولین حکومتهای ایرانی بعد از اسلام در شرق،در راستای تحقق امنیت توجه شده و برنقش محوری امیر اسماعیل در همین عرصه بهعنوان بنیانگذار واقعی
Machine summary:
"تثبیت امنیت در شرق ایران و توسعهء فرهنگی در دورهء امیران اسمعیل و نصر سامانی بشری دلریش استادیار گروه تاریخ دانشگاه اراک چکیده با سقوط امپراتوری ساسانی(256 م)و به هم ریختگی مرزها،فرصت مناسبی برای دهها قبیلهء ترک فراهم آمد،تا بار دیگر به شکلی مؤثر در خراسان و بهویژه ماوراء النهر تاختوتاز کنند.
(همان) از گزارشهای اصطخری-جعرافینگار قرن چهارم-نیز میتوان دورنمای اوضاع وخامتآمیز ماوراء النهز و خراسان را تا پیش از استقرار سلسلههای طاهری، صفاری و سامانی به روشنی لمس کرد: اما در قوت و شوکت در غزوات و محاربات مانند ایشان کسی نشان نداده است؛ جهت آنکه در تمامت حوالی و نواحی ماوراء النهر کفار اقامت دارد و پیوسته این قوم با ایشان محاربت و مقاتلت میکنند و همه روز به ساز و آلت حرب و سلاح شوری(سلحشوری)و مانند این مشغول میباشند و آنچه در میانهء این اقلیم تا اسپیجاب است تمامیت از حساب این دیار است و درین مسافت اتراک اقامت دارند و...
تعمق در گزارش اصطخری دربارهء ساختساختند استحکامات عظیمی از سوی «عبد الله بن حمید»-از عمال عباسی در نیمهء قرن دوم هجری در خراسان و ماوراء النهر -گواهی مناسب از هزینه کردهای چشمگیر مادی و معنوی در عرصهء مقابله با خطر ترکان به دست میدهد: عبد الله بن حمید دیواری عظیم استوار ساخته است از کوهی که در آن ناحیت است و آن را«سافلغ»میخوانند و آن دیوار تا به وادی شاش میکشد و این دیوار مانع است کفار را آمدن بدین دیار،چون کسی به مقدار یک فرسنگ از این دیوار بگذرد خندقی بزرگ او را معارض میشود و آن خندق تا وادی شاش میگذرد."