Abstract:
اخلاق، دانشی است که می کوشد انسان بدون تهدید و تنبیه راه درست زندگی فردی و اجتماعی را انتخاب کند؛ کوششی که انسان بر اساس آن از منابع انسانی و طبیعی جهان بهره برداری شایسته کرده و حقوق دیگران را نیز در استفاده از آنها محترم می شمارد. بر اساس مبنای اخلاقی سودگرایی، مصرف نادرست و هدررفت منابع به طور مستقیم در تضاد و تنافی با منافع شخصی و عمومی قرار دارد، بنابراین حکم بر منفی بودن ارزیابی چنین رفتاری چندان دشوار نیست. از سوی دیگر، هدر رفت منابع و مصارف ناروا به علت آنکه اسباب ظلم و تعدی به حقوق دیگران را فراهم می سازد، در این باره می توان به دو نوع ظلم درون و بین نسلی اشاره کرد که به وضوح غیراخلاقی بودن مصرف ناروا را در عرصه وظیفه گرایی روشن می سازد. در نظریه اخلاقی اسلام نیز بر اساس حسن و قبح عقلی مصرف نادرست و هدررفت منابع فراهم کننده ظلم به دیگران و تضییع نعمت های الاهی و مذموم است و از سوی دیگر بر اساس وجدان بشری که اسلام آن را یکی از اسباب تشخیص افعال اخلاقی و غیراخلاقی می داند، ناپسند تلقی می شود. در تحقیق پیش رو، به روش تحلیلی توصیفی، ابتدا مصرف نادرست، از دیدگاه مبانی اخلاقی وظیفه گرایی و سودگرایی که از جمله مبانی مشهور اخلاقی غرب شمرده می شوند، سپس از دیدگاه مبانی اخلاقی اسلام بررسی می شود.
Ethics is a branch of knowledge which strives so that man chooses for himself the right way of living، individually and socially، without any threats and punishments. It makes an effort، based on which، man suitably benefits from human and natural resources of the world، while also respecting others rights to such benefits. Based on the ethical fundamentals of Utilitarianism، unfair consumption and wastage of resources is in direct contradiction with personal and social benefits، thus such a behavior can easily be categorized as a negative one. On the other hand، because the wastage of resources and unfair consumption provides the grounds for oppression and transgression over others’ rights، two kinds of oppressions; internal and inter-generational، can be mentioned in this regard. This clearly explains that in Deontological perspective، unfair consumption is unethical. In the Islamic ethical view too، based on rational goodness and badness، improper consumption and wastage of resources provide the grounds for oppression over others and wastage of Divine bounties and is considered despicable. On the other hand، according to human conscience too، which is considered one of the tools to recognize ethical and non ethical acts in Islam، is considered reprehensible. With an analytic-descriptive method، in this research، first improper consumption is studied from the viewpoint of ethical fundamentals of Deontology and Utilitarianism; considered the most popular ethical foundations of the West. Subsequently، this behavior will be studied from the viewpoint of Islam’s ethical fundamentals.
Machine summary:
مباني اخلاقي مصرف از ديدگاه مکاتب سودگرايي ، وظيفه گرايي و اسلام تاريخ دريافت : ١٣٨٨/١١/٢٧ تاريخ تأييد: ١٣٨٩/٤/٧ * علي رضا موفق _____________________________________________________________________ ** علي اصغر هادوي نيا چکيده اخلاق ، دانشي است که ميکوشد انسان بدون تهديد و تنبيه راه درست زندگي فردي و اجتماعي را انتخاب کند؛ کوششي که انسان براساس آن از منابع انساني و طبيعـي جهـان بهـره بـرداري شايـسته کرده و حقوق ديگران را نيز در استفاده از آنها محترم ميشمارد.
علت اين نتيجه آن است که نه سود و نه وظيفه و تکليف و نه ديگر عنصرهايي ماننـد فـضيلت که در قسمت هاي ديگر درباره آن توضيح هايي ارايه خواهد شد- دست کم بنا به تبيينـي کـه در غرب از چنين اموري شده - در اسلام به عنوان عنصرهاي محوري اخلاق مطرح نيست .
اگر به انديشه اخلاقي اسلام با تأمل بيشتري دقـت کنـيم ، شـايد بتوان رموز عدم کاميابي سودگرايي در حوزه اخلاق را به دست آوريم ؛ به طـور مثـال ، اگـر مسائل را به صورت بسيار اجمالي مورد توجه قرار دهيم مي يابيم که خوشي ها و لذت هـا در نگاه اخلاقي اسلام نه تنها نمي تواند اسباب رغبت به افعال اخلاقي را فراهم آورد بلکه بنا به تأکيد روايت ها هر قدر ميزان توجه انسان به ميل و لذت ها و خوشي هاي مادي کمتر باشد، قدرت انسان براي انجام اعمال از جمله رفتارهاي اخلاقي بيشتر است (تميمي آمدي ، ١٣٦٦: ح ٧٨٧٠ و ٧٨٧١) و هر قدر اين تمايل ها بيشتر باشد عزم و اراده و در نتيجه قدرت تملک وي نسبت به وجودش براي رفتارهاي اخلاقي کمتر خواهد شد (همان : ح ٦٤١١).