Abstract:
تاتی خلخال و تالشی از هم متأثرند، اما مقدار این تأثیر در مناطق مختلف متفاوت است. شدت نزدیکی این دو گویش با یکدیگر عاملی برای مخفی ماندن حدود و ثغور جغرافیای زبانی این دو شده است، چنانکه گاه گونههای تاتی در دل تالشی، و گونههایی تالشی در دل تاتی یافت میشوند. دو روستای «اسکستان» و «اسبو»، از توابع شاهرود خلخال، از دیرباز در مسیر راه تالش و شاهرود قرار گرفته و ارتباط تنگاتنگی با تالش داشتهاند، این دروازه در تحقیقات زبانشناسی تاتی و تالشی جدی گرفته نشده است. این مقاله با توجه به دلایل مختلف زبانشناختی، اجتماعی و جغرافیایی در پی آن است که نشان دهد زبان دو گونۀ اسکستانی و اسبویی، برخلاف معروف، به نظر میرسد گونهای از تالشی باشد. ویژگیها و مؤلفههای مهم زبانی خاص تاتی و تالشی، سابقۀ ارتباط این دو منطقه با هم، ارائۀ شواهد و مثالهایی در چند بخش آوایی، ساختواژی، و واژگانی، و بررسی ملاحظات جغرافیایی منطقه مؤید این مدعاست.
Although Taleshi and Tati of Khalkhal are two dialects that have affected each other in various levels, the degree of this effect in different places are not the same. In fact the very closeness of the two dialects has been a major reason for impossibility of drawing clear borderlines between them. It happens that Tati varieties can be seen in the heart of Taleshi districts, or Taleshi varieties are found in the center of Tati districts. Askestan and Asbu, as villages of Shahrood region of Khakhal, are located on the way Talesh- Shahrood, being tightly linked with Talesh, but unfortunately this fact has been neglected in linguistic researches.
This article postulates that Askestani and Asbui, in spite of the dominant belief, are varieties of Taleshi. This claim is supported by focusing on linguistic characteristics of Tati and Taleshi, the history of the interrelation between the two dialects, geographical parameters of the area, as well as the phonological, morphological, and lexical examples.
Machine summary:
با چشم پوشي از يادداشت هاي مفقودة اميل بائر، که يقين نداريم در آنها نام تـک تـک گونه هاي تاتي خلخال آمده باشد،(٤) اين بار اول است کـه نـام گونـه هـاي تـاتي خلخـال ، به تفکيک ، به خط لاتين و در متني انگليسي ذکر مي شود و از همين جا نيز ايـن نـام هـا در آثار زبان شناسي پراکنده شده اند.
سبزعليپور در «بررسي تطبيقي ساخت فعل در گويش هاي تاتي (خلخـال )، تالـشي و گيلکي »، ضمن بررسي نه گونة زباني از سه گويش مذکور، سه گونه از تاتي و تالشي را بـا هم مقايسه کرده و به اين نتيجه رسيده است که : «دو گويش تاتي و تالشي گرچه در ظاهر با هم شباهت بسيار دارند، اما در حال حاضر، به دليل کمبود منابع علمي و زبان شـناختي ، ارائة نظر دربارة يکي بودن يا نبودن آنها ممکن نيست » (سبزعليپور، ١٣٨٨: ٣٠٦).
اين ويژگي ها به طور مختصر عبارت اند از: ١- وجود واج /̌z/ در بعضي از گونه هاي تالشي ،(٨) بخصوص تالـشي مرکـزي (رضـايتي کيشه خاله ، ١٣٨٦: ٢٥)، عامل تمايز آن از ديگر زبان ها، به ويژه تاتي شاهرود است .