Abstract:
این نوشتار در صدد تبیین جایگاه معنایی «دعا» در قرآن به شیوه معناشناسی توصیفی است. معناشناسی توصیفی، ارتباط واژه دعا را با کلمات مرتبط با آن در قرآن بررسی می کند. در کاربرد وحیانی، واژه هایی مانند: طلب، ندا، استغاثه، تضرع، عبادت، استغفار و... با دعا ارتباط معنایی دارند. از نتایج مهم ترسیم میدانهای معنایی دعا، آشکار شدن پیوند معنایی عمیق دعا با سایر واژه های مرتبط با آن در قرآن است. این پیوندها باعث شده تا این واژه کاملا تحت تاثیر کلمات مجاور و نظام معنایی مستقر در آن قرار گیرد. در این مقاله با بررسی این پیوندها و روشن شدن توسعه معنایی دعا، به روند تکاملی انسان بر حسب مراتب او، به عنوان رهیافت معناشناسی پرداخته می شود.
Machine summary:
"به همین دلیل در آداب دعا آمده است که دعاکننده باید اخلاص داشته باشد و دعا بدون توجه به خدا سوء ادب شمرده شده، هرگز سبب قرب نمیشود و برای رسیدن به این قرب باید تا جایی که میتواند باطن خود را منزه دارد تا دعایش مستجاب گردد (موسوی خمینی، 1380: 20؛ حسنزاده آملی، 1385: 27).
برای نمونه حضرت موسی( در این دعای خود: ( رب اغفر لی ولأخی وأدخلنا فی رحمتک وأنت أرحم الراحمین( (اعراف/ 151) توجه داشته که بنده در هنگام استغفار باید اطمینان داشته باشد که در مقابل مقامی قرار گرفته که رحمت واسعه دارد و مهربانتر از همه است و اوست که گناهان بندگانش را میپوشاند و در جای دیگر عرض میکند: ( أنت ولینا فاغفر لنا وارحمنا وأنت خیر الغافرین( (اعراف/ 155).
نتیجهگیری با توجه به پیوند معنایی دعا با سایر واژههایی که در شبکة معنایی آن قرار دارند، میتوان دعا و ارتباط انسان با خدا را چنین تقسیمبندی کرد: الف) خواندن خدا به زبان حال؛ یعنی بندة خدا به وسیلة عبادت خالصانه، او را طلب کند و سیری تکاملی به سوی او داشته باشد.
به طور کلی، علاوه بر آنچه متعارف است که دعا فقط از جنبة لفظی و قلبی مورد نظر میباشد، از بررسی معناشناسانة دعا در قرآن مشخص میشود که علاوه بر موارد اشارهشده، مرتبة عالیتری از خواندن خدا به زبان حال وجود دارد که به معنای پیمودن مراحل عبودیت است و بنده با تمامی وجودش خدا را میخواند و مراحل قرب را سیر میکند و به این صورت است که میتواند حقیقتا توجه معبودش را به خود جلب کند."