Abstract:
با طلوع اسلام، ساخت بناهای مذهبی به ویژه مساجد آغاز شد. مسجد به عنوان نمود هویت دینی و اجتماعی مسلمانان از اهمیت بسزای برخوردار است.ساخت مسجد از زمان پیامبر(ص) و با سبکی ساده آغاز گردید.ولی باگسترش فتوحات اسلامی و آشنای با هنر و معماری دیگر ملل، سبک و معمای مساجد به تدریج تغییر یافت. در عصر اموی توسعه فتوحات و آشنای با هنر دیگر اقوام، و از طرفی توجه فراوان برخی از خلفای اموی به امور ساخت و ساز، موجب بنای مساجدی زیبا، بزرگ و مهم در قلمرو اسلامی، به ویژه محدوده مرکزی دستگاه خلافت گشت.به گونهای که تقریبا، قدیمیترین و مهمترین مساجد قلمرو اسلامی آثارمربوط به عصر اموی میباشند. همچنین بسیاری از عناصرو نمادها در معماری مساجد در عصر خلفای اموی به صورت بارزی نمود پیدا کرد. از آنجا که سبک معماری مساجد اسلامی در حقیقت نمود هنر و فرهنگ اسلامی میباشد و مهمترین مساجد اسلامی نیز در عصر امویان ساخته شدهاند؛ توجه و پرداختن به این مهم ضرورت مینماید. لذا این پژوهش درصدد است به روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا بر منابع مکتوب، به بررسی سبک معماری مساجد عصر اموی، میزان تاثیرپذیری معماری اسلامی به ویژه مساجد از دیگر ملل، بررسی اجزاء و عناصر مسجد، و نیز معرفی مساجد مهم عصر اموی و نحوه ساخت آنها بپردازد.
Machine summary:
"(دبیر خانه ستاد عالی هماهنگی نظارت بر کانون های فرهنگی، هنری مساجد، 1384: 240) بنابرین در ادوار مختلف تاریخ اسلام، هنر اسلامی مآمنی پاکتر و بهتر از مسجد را نشناخته است که وجود عناصر مختلف و انواع هنرهای زیبا در آن نمایانگر کوشش وتلاش اقوام و ملل مختلف با تفاوتهای فرهنگی، قومی، نژادی و محیطی متفاوت است که در عین دارا بودن این وجوه متفاوت، نوعی بیتعلقی را در معماری اسلامی سبب شده است که البته با فرهنگ وتمدن اسلامی متناسب و هماهنگ میباشد.
ولی با گذشت زمان و بتدریج نمادهای دیگر در معماری مساجد متجلی گشت از جمله آنها میتوان به: مقصوره، گنبد، مناره و محراب اشاره کرد و اهمیت پرداختن به موارد ذکر شده در این است که آغاز ورود این نمادها در بافت و سبک معماری مساجد، در عصر خلفای اموی بوده است.
در این مرحله اولین بار از مناره برای اذان گفتن و فراخواندن مردم به نماز استفاده شد (پروچازکا، 1373: 57-56) تاریخ ظهور مناره یا گلدسته را از دوره امویان میدانند(بهمنش، 1347: 94) از نخستین منارهها میتوان از مناره مسجد عمرو که به دستور معاویه اول چهار برج در گوشههای مسجد،در فسطاط ساخته شد، نام بر(پروچازکا،70) در برخی روایات استناد میشود که ساختن مناره در مساج زمان پیامبر(ص) رایج نبوده است و این امر بعدا در میان مسلمین رواج یافته است.
با این توصیف در اولین مساجد جامع، محراب مرکزی حکم قلب بنا را داشته است در نهایت باید گفت : که محراب در تاریخ قبل از اسلام به پرستشگاه گفته میشده است و با ظهور اسلام به یک قسمت از مسجد اطلاق گردید که بیشترین کاربرد آن ، تعیین جهت قبله میباشد و همچنین محل قرار گرفتن پیشنماز نیز میباشد."