Abstract:
از مسائل مورد بررسی در فلسفه هر علمی، متدولوژی یا روش شناسی آن علم است؛ برای مثال، در فلسفه علم کلام بررسی می شود که مسائل این علم با چه روش یا روش هایی اثبات می شوند و این روش یا روش ها چه محدودیت ها، پیش فرض ها و ویژگی هایی دارند. در این مقاله بر آنیم تا معلوم کنیم که آیا می توان همه مسائل علم کلام را با روش نقلی یا عقلی تحقیق و اثبات کرد. به سخن دیگر، آیا علم کلام تک روشی است یا چند روشی؟ از این رو با واکاوی مشخصات و مختصات روش نقلی و نیز روش عقلی معلوم خواهیم کرد که علم کلام چند روشی است؛ زیرا مسائل علم کلام از یک سنخ نیستند.
Machine summary:
اما بیشتر آیات و روایات دلالت ظاهری دارند و در کتابهای علم اصول فقه بحثهایی درباره «حجیت ظواهر» مطرح است که به موجب آنها حجیت فهم کسی که قدرت استفاده از ظواهر کتاب و سنت را داشته باشد، پذیرفته شده و او میتواند به استناد همان ظواهر، ادعای خویش را مستدل کند.
برای اثبات احکام فقهی اکتفا به ظن معتبر شرعی، کارگشا است ولی در مباحث عقیدتی که نمیتوان به ظن قانع بود و باید در آنها به یقین رسید، چگونه میتوان به ظواهر قرآن و روایات تمسک کرد؟ اگر کسی بخواهد با روش نقلی به حل و فصل مسائل عقیدتی بپردازد یا باید اثبات کند که در مسائل عقیدتی هم اکتفا به ظن جایز است و یا اثبات کند که دلالت ظواهر آیات و روایات بیش از ظن بوده و یقینآورند.
به چه دلیلی عقل و ادراک عقلی برای ما حجت است و چرا میتوان از این روش در اثبات عقاید اسلامی بهره جست؟ این مسئله در علم اصول فقه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و بخشی از منازعه اصولیون و اخباریون در جهان تشیع، بر سر همین امر بوده است که عقل حجیت دارد یا نه؟ اصولیون در برابر اخباریون معتقدند حجیت عقل امری ذاتی است، نه قابل جعل است و نه قابل رفع.
اما گاهی در کلام به مسائلی برمیخوریم که به نظر میآید در حوزهای است که هم عقل میتواند در آن به داوری بنشیند و هم نقل در آن به کار میآید و در این بکارگیری روش نقلی دچار دور هم نمیشویم؛ برای مثال، در بحث از ضرورت معاد اگر کسی به عقل مراجعه کند، با توجه به مقدمات اثبات شده در جاهای دیگر، میتواند استدلالی عقلی اقامه کند.