Abstract:
بحث از عقل عملی به عنوان یکی از اقسام قوه مختصه نفس انسان (عقل ) همیشه در مباحث حکمت عملی مورد توجه فلاسفه اسلامی بوده اسـت و نظریـات نسـبتا متفاوتی در مورد چیستی و ماهیـت آن ارائـه شـده اسـت . دیـدگاه های فیلسـوفان اسلامی در مورد عقل عملی ، در مقایسه آن با عقل نظری ، در نگاهی کلی بـه سـه دسته تقسیم می شود: ١. عقل نظری و عقل عملی در ماهیت ادراکی یکی هستند و تفاوت آنها به متعلـق ادراک برمی گردد نه اینکه دو عقل باشند. ٢. عقل نظری و عقل عملی ، علاوه بر یگانگی در ماهیت ادراکی ، در متعلق ادراک هم یکی هستند. ٣. عقل نظری مدرک است و عقل عملی محرک ، و شانی جز تحریک ندارد. در این مقاله ، این سه دیدگاه به تفصیل بررسی خواهد شد.
Machine summary:
(شیرازی ، صدرالدین محمد، ١٣٨٣، ج١، ص٢٢٦) بنابراین ، می تـوان گفـت قـوه ای از نفـس انسـان کـه او را از دیگـر حیوانـات جـدا می کنـد، قوه ناطقه (عقل ) نام دارد (شماره ٢) و بـا توجـه بـه تعریـف عقـل ، هـم از لحـاظ لغـوی و هـم از لحــاظ اصــطلاحی ، می تــوان دو کــارکرد عقــل انســان ، در ارتبــاط بــا مــدرکات را در بیــان بزرگان رصد کرد؛ که یکـی از آنهـا مربـوط بـه نظـر و اندیشـه اسـت و دیگـری در مـورد امـور عملی ؛ البته اینکه آیا واقعا عقل انسـان یکـی اسـت و یـا دو تـا و یـا اینکـه ایـن ثنویـت عقـل چگونه تفسیر شده در ادامه بیشتر بررسی خواهد شد.
وی در شرح عبارت های ابن سینا در اشارات می نویسد: قوای نفـس بـه اعتبـار تـأثیرش در بـدن و بـه اعتبـار تـأثر آن از فـوق ، بـه دو نوع عقل عملی و نظری تقسیم مـی شـود کـه اطـلاق عقـل بـر ایـن قـوا یـا از باب اشتراک لفظی و یا از باب تشابه این دو با یکدیگر است .
(همو، ١٣٨٧، ج٦، ص٣٩٩-٤٠٠) مظفر نیز، به تبـع اسـتاد خـود محقـق اصـفهانی ، بـه ایـن نظریـه معتقـد اسـت و اخـتلاف عقل نظری و عملی را در ناحیـه ادراکـات می دانـد و مـی گویـد: عقـل نظـری مربـوط بـه درک اموری می شـود کـه شأنشـان دانسـتن اسـت و ذاتـا نیازمنـد عمـل نیسـتند.