چکیده:
ابن خلدون دانشمند بزرگ اسلام در تحقیقات خود که ملهم از هیچ یک از پیشینیان خود
نبود در مقدمه خویش پایه و اساس رشته های مختلف دانش، به ویژه علم عمران را مطرح
نمود. وی در خلال درک شناخت و تحلیل جامعه و پدیده های آن، به تولید اندیشه های
اقتصادی اصیل نیز پرداخت و در طی آن بذرهای نظریات مختلفی نظیر نظریه درآمد، تولید،
مصرف، توزیع، عرضه، تقاضا، هزینه، مطلوبیت، ارزش کار، مالیات ستانی، رشد و توسعه،
سود، قیمت، نقش دولت، پول و تجارت خارجی را کاشت که بی تردید وی را به عنوان پیشگام
بزرگ در تاریخ اندیشه های اقتصادی قرار می دهد. نظریات وی اندیشه های مدرن اقتصادی
حتی اقتصاد سیاسی در ایالات متحده امریکا و جاهای دیگر را تحت تأثیر قرار داد. علی
رغم مشارکت وی، بعضی بدون این که افتخار این نظریات را به متفکر اصلی اش ابن خلدون
نسبت دهند بعدها به آدم اسمیت نسبت داده اند.
این مقاله تلاش دارد، افتخار فراموش شده ابن خلدون را به وی بازگرداند. و با توجه
به مشارکت بی سابقه وی در تمامی زمینه های علم اقتصاد شایسته است وی را «پدر علم
اقتصاد» بنامیم.
خلاصه ماشینی:
"ابن خلدون تحلیل خود را از این جا شروع می کند که افزایش بهرهوری کار و مبادله محصولات در بازارهای بزرگ، علت اصلی است که در ورای ثروت ملل و ترقی روز افزون آن ها قرار داد و به عکس، کاهش در بهرهوری می تواندبه تباهی اقتصاد ودرآمدملت منتهی شود.
([35]) اگر توصیه ابن خلدون در تحلیل هزینه به کار گرفته شود، روشن می شود که سود ممکن است حتی در یک قیمت معین افزایش یابد، همان گونه که در تشریح سود تجارت خارجی بیان داشت، این در وقتی است که هزینه مواد خام یا هزینه های دیگر نهاده های به کار گرفته شده در تولید را با خرید کلی، یا با تخفیف یا خرید از بازارهای دور دست، کاهش دهد.
وی پس از تحلیل های خود درباره چیزهایی که روی هم رفته تقاضا را در یک اقتصاد رو به رشد تحریک می کنند، بیان می دارد: «چون تقاضا برای کالاهای تجملی فزونی می یابد و مردم به این گونه کالاها خو می گیرند، در نتیجه وسایل ناز و نعمت تبدیل به ضروریات می شود و با همه این ها کلیه کارها در این گونه شهرها با ارزش می گردد و به سبب ازدحام اغراض ناشی از ناز و نعمت، مرافق (خدمات) گران می گردد؛ زیرا از یک سو وسایل تجملی و ثروت رو به ازدیاد می رود و از سوی دیگر چون مالیات های سلطانی را که بر بازارها و کالاها وضع می شود در بهای کالاها و اجناس ملحوظ می دارند، خواه ناخواه هم وسایل تفننی و هم مواد غذایی و نتایج اعمال انسانی بی اندازه گران می شود.
علی رغم مشارکت ابن خلدون، بعضی از اندیشه های اقتصادی و همچنین فلسفه اقتصاد درباره آزادی انتخاب ـ همان گونه که در بالا ارائه شد ـ بدون این که افتخار آن را به متفکر اصلی اش ابن خلدون نسبت دهند، بعدها به آدام اسمیت نسبت داده شد."