چکیده:
داستانهای قرآنی در ادب فارسی مورد توجه و استقبال خاص شاعران و نویسندگان قرار گرفته است.این داستانها به صورت بازنویسی و بازآفرینی یا در قالب تصویرهای شاعرانه مانند: تضمین،تلمیح،اقتباس و...در شعر و نثر فارسی انعکاس یافته است. یکی از این داستانها که بسیار مورد توجه شعرای ادب فارسی قرار گرفته است،داستان یوسف است که به تعبیر قرآن«بهترین قصهها»ست.در این داستان اهداف تربیتی،اخلاقی،اجتماعی و سیاسی فراوانی نهفته است. حدود سی منظومه از این داستان به نام«یوسف و زلیخا»سروده شده است.تعدادی از این منظومهها فعلا موجود است و بقیه در دسترس نیست.
خلاصه ماشینی:
"خواب مالک در منظومهی جامی و همچنین در تورات و قرآن نیامده است: به چشم آمد که در کنعان زمینش نهان خورشید شد در آستینش دگر ره دید ابری مایه دارش به سر گردید مروارید بارش به ره هر گوهر از فرقش فتادی ز ره برچید در مخزن نهادی (ص 071) 9-بنابر اثر خاوری شیرازی وقتی یوسف به مصر عزیمت نمود،او را به بارگاه ملک بردند و زلیخا چون یوسف را در خواب شناخته بود،عزیز را ترغیب نمود تا یوسف را بخرد؛حال آنکه بنابر اثر جامی،زلیخا شخصا یوسف را خرید و بنابر منظومههای قبل از جامی یوسف را به بازار نخاسان بردند و عزیز مصر او را خریداری نمود.
آن شب آن قدر روشن سپیده بود که خورشید از شرم در پرده نهان شده بود: شبی چون چهر مه رویان منور شبی آرام گاه مهر خاور شبی کایزد به او سوگند خورده در آن غیبی ره گردون سپرده همانا طایران را گفته دراج که احمد میرود امشب به معراج در آن شب بود آن گنج نهانی فروزان شمع بزم ام هانی (ص 50 و 71) توصیف زلیخا هنگامی که به دعای یوسف جوان شد: رخی،مهر فروزان بندهی او قدی سرو جنان شرمندهی او مکلل افسری بر سر نهاده دو مشکین طرهش بر پا فتاده دو رخشان گوهرش آویزهی گوش رعونت مهر و مه را دوش بر دوش چو گل نازک تنش در هفت پرده چو حوران جنان هر هفت کرده نمایان از پس او لعل خندان چو مروارید تردو رشته دندان چو یوسف دید آن حسن و شمایل به دیدارش به صد جان گشت مایل شد از تأثیر عشق بیمحابا زلیخا یوسف و یوسف زلیخا (ص 943) زیباشناسی یوسف و زلیخای خاوری شیرازی (بررسی خیالپردازی و تصویرگریهای شاعرانه و گونههای صور خیال) کاربرد آرایههای ادبی و شیوههای بلاغی(بدیع،معانی و بیان)در سراسر منظومه نمود دارد."