خلاصة:
وضعیت اقتصادی کشور،علی الخصوص پس از انقلاب اسلامی بطور غیر قاب لتصوری با موضوع یارانه درهم تنیده شده است.پرداخت یارانه در درازمدت و خصوصا زمانیکه هدفمند نبوده و یا اهداف از پیش تعیینشده آن محقق نگردد،لطمات جبرانناپذیری به اقتصاد هر کشوری وارد میکند.
هدف اصلی از پرداخت یارانهها،خصوصا پس از انقلاب،کمک به توزیع عادلانه ثروت بین آحاد مردم بوده است،لیکن بررسی عملکرد اقتصادی طی سه دهه بعد از انقلاب آن را تایید نمیکند زیرا به دلیل عدم برنامهریزی مناسب دولت بر نحوه توزیع یارانه،در بخشهایی،سهم استفاده افراد پردرآمد از یارانههای دولتی چندین برابر افراد کمدرآمد بوده است.لذا توزیع بخش عمدهای از درآمد دولت با عنوان یارانه،نه تنها کمکی به اجرای عدالت اجتماعی نکرده است بلکه شکاف بین اقشار مردم را بیشتر کرده است.
اکثر کشورها،پرداخت یارانه را به منظور افزایش قدرت خرید مصرفکننده و یا کاهش هزینههای تولید انجا ممیدهند.که این موضوع در کشور ما،تبدیل به پنهانسازی نقاط ضعف کالاها و عدم کیفیت آن با کمکهای دولتی و یارانههاست.
در بین کالاهای یارانهای،حاملهای انرژی بیشترین سهم را در سبد کالاهای یارانهای به خود اختصاص داده است که در طی سالیان اخیر مهمترنی دغدغه مسئولنی اقتصادی کشور نحوه بهینهسازی این موضوع بوده است لیکن تاکنون این مهم محقق نشده است و بیشترین پیچیدگی را برای دولتمردان و تصمیمگیران اقتصادی کشور ایجاد نموده و تقریبا تبدیل به معضلی اجتماعی شده است.
اکنون بحث یارانهها زمینهای شده که میخواهد بسیاری از ناکارآمدیها را از این طریق جبران نماید،اما باید توجه داشت که نظام تخصیص یارانه بهرهوری نداشته و از اثربخشی لازم برخوردار نبوده است.متاسفانه در بسیاری از موارد،ناکارآمدیها با تخصیص یارانه، آن هم از محل درآمدهای نفتی پوشانده میشود.
رابطه میان سیاست هدفمندسازی یارانهها و هدف کاهش فقر موضوع مورد مناقشه در میان اقتصاددانان و سیاستگذاران است.برخی با اعتقاد به رویکرد متعارف و مرسوم اقتصادی(نئوکلاسیکی)بر این باورند که حذف یارانههای همگانی و جایگزینی آنها با یارانههای هدفمند،کاراترین سیاست در نیل به هدف مذکور است.برخی دیگر،با نگاهی انتقادی،به این فرضیه با دیده تردید مینگرند و بر این باورند که کاهش فقر مستلزم به کارگیری سیاستهای بازتوزیع درآمدی است که ماهیتا متفاوت از سیاست هدفمند کردن یارانهها است.علاوه بر این،از این دیدگاه،در اقتصادی چون اقتصاد ایران،عوامل ساختاری و نهادی مانع اصلی هستند تا متغیرهای قیمتی.بنابراین،از منظر رشد نیز،رفع این موانع حائز اهمیتتر است تا رفع اختلالهای قیمتی.
این مقاله ضمن تحلیل نحوه توزیع یارانهها،و خصوصا یارانههای انرژی،هدف از پرداخت یارانه انرژی و میزان دستیابی به آن،و اثرات جانبی آن را مورد مطالعه قرار میدهد.که نتیجه آن انحراف مشهود نتایج اجرای برنامه با اهداف از قبل تعیینشده است.جمعبندی مقاله برای اجرای بهتر عدالت اجتماعی،پراخته نقدی یارانهها به شرط کنترل نمودن بعضی از اثرات جانبی منجمله افزایش نقدینگی در جامعه،و جلوگیری از تورم میباشد.
ملخص الجهاز:
"دوگانگی قیمت این کالاها مشکلات عدیدهای را از جمله عدم تخصیص کارامد منابع،افزایش مصرف،افزایش اتلاف منابع،قاچاق و بروز مفاسد اقتصادی در اقتصاد ایران ایجاد میکند،در عین حال یارانهها نیز در این موارد به صورت هدفمند به مصرف کنندگان پرداخت نمیشود،بسیاری از یارانهها از قبیل یارانه بنزین تنها مشمول مصرفکنندگانی میشود که صاحب خودرو هستند و بقیه مردم از آن سهم چندانی ندارند.
در صورتیکه قیمت متوسط عمده فروشی آن در بازارهای بین المللی 50 سنت میباشد و در بعضی از کشورها از مرز 2 دلار نیز گذشته است و دیگر اینکه ایران حدود 45 درصد بنزین مصرفی خود را از خارج وارد میکند بطوریکه در سال گذشته 2/5 میلیارد دلار صرف واردات بنزین شده است که در سال جاری قطعا"به دلیل افزایش قیمت نفت بسیار بیشتر خواهد شد.
در غیر این صورت،سهمبری صاحبان داراییهای ثابت با افزایش قیمت کالاها و خدمات افزایش مییابد و بنابراین الگوی جاری توزیع درآمد در بهترین حالت بدون تغییر باقی میماند؛به عبارتی دیگر اثر ثانویه منفی افزایش قیمتها و کاهش دستمزدهای واقعی برای خانوارهای فقیر ممکن است با اثر مثبت یارانه نقدی پرداختشده به آنها برابری و یا درصد مهمی از آن را خنثی کند.
هرچه خطای نوع دوم بالا باشد،به این معناست که یارانههای هدفمند به سمت یارانههای همگانی میل میکند و هرچه خطای نوع اول بالا باشد به این معناست که درصدی از خانوارهای هدف مورد پوشش قرار نمیگیرند و بنابراین در شرایط جدید همراه با رهاسازی قیمتها شدت فقر آنها جدول(4)-اثرات تورمی حذف یارانه(دستمزد و سود سرمایه تعدیل نشود)* (ارقام به درصد) \اثرات مستقیم(روی بودجه خانوار)\اثرات غیرمستقیم(روی بودجه خانوار)\اثر کل بنزین 0/3\1/17\1/47 نفت گاز\0/03\0/78\0/81 نفت کوره\0\0/03\0/03 اثر کل\0/33\1/98\2/31 جدول(5)-اثرات تورمی حذف یارانه(دستمزد و سود سرمایه تعدیل شود)* (ارقام به درصد) \اثرات مستقیم(روی بودجه خانوار)\اثرات غیرمستقیم(روی بودجه خانوار)\اثر کل بنزین\0/3\3/41\3/71 نفت گاز\0/03\2/02\2/05 نفت کوره\0\0/08\0/08 اثر کل\0/33\5/51\5/84 (*)برمبنای قیمت جهانی انرژی در سال 1384."