خلاصة:
نقش تقابلی مشخصة [گستردگی چاکنای] در توصیف همخوانهای انسدادی و سایشی در سایر زبانها مانند زبان انگلیسی تأیید شده است؛ ولی در زبان فارسی، نقش این مشخصه تنها درمورد انسدادیها بررسی شده و درمورد نقش آن در رفتار واجی همخوانهای سایشی پژوهشی انجام نشده است. در این مقاله، نشان میدهیم که در چارچوب نظریة زمانبندی چاکنایی، توصیف سایشیها با این مشخصة حنجرهای توجیه آوایی مییابد، سپس براساس فرض تمایزدهندگی آن در همخوانهای سایشی، امکانات آوایی زبان فارسی در چارچوب رویکرد اشتقاقی را برمیشماریم و درنهایت نشان میدهیم که با استفاده از آن میتوانیم درمورد برخی فرآیندهای بهظاهر بیارتباط با هم، مانند سایشیشدگی انسدادی ملازی، سایشیشدگی آغازة دمیده و واکداری پساسایشی، تحلیلی اقتصادیتر و کارآمدتر در چارچوب نظریة خودواحد و نظریة بهینگی ارائه دهیم؛ به همین دلیل، پیشنهاد میکنیم که انفجاریهای بیواک و سایشیهای بیواک در یک طبقة طبیعی درنظر گرفته شوند که وجه مشترک آنها نه با نبود یک مشخصه، یعنی [-واک]، بلکه با بود مشخصة [+گسترده] تعریف میشود؛ این در حالی است که جفت واکدار آنها نیز با توجه به مشخصة [-گسترده] در یک طبقة طبیعی جای میگیرند.
ملخص الجهاز:
"علی نژاد (١٣٨٩) براساس این مطالعات که نشاندهندة بی ثباتی اکوستیکی واکداری در همخوانهای انسدادی واکدار و برعکس ثبات دمش در همخوانهای انسدادی بی واک در جایگاههای معتبر مانند آغاز هجا و واژه بود، عامل تمایز در همخوانهای انسدادی زبان فارسی را بعد [+گستردگی چاکنای] معرفی کرد که با مشخصة پیش فرض [+گسترده] پر می شود.
در این راستا، بی جن خان درمورد نحوة تولید سایشی های بی واک معتقد است که هم زمان با عبور جریان هوا از معبر تنگ سایش ، چاکنای کاملا باز است (بی جن خان، ١٣٩٢: ٢٨٩)؛ ولی در تعریف واجهای زبان فارسی برحسب مشخصه های سازندة واجها، مشخصة [+گسترده] را تنها برای انفجاریهای بی واک و انسایشی بی واک .
در این مقاله ، ضمن نشان دادن بی ثباتی واک در سایشی ها توجیهی برای مشخصة [گسترده] در چارچوب نظریه های چاکنایی ارائه می دهیم ، سپس با شرط پذیرفتن این فرض در چارچوب رویکرد اشتقاقی ، امکانات آوایی زبان فارسی را درمورد سایشی ها برمی شماریم و درنهایت برخی رفتارهای واجی سایشی ها را که مؤید تأثیر مشخصة [گسترده] در چند فرآیند واجی است ، در چارچوب نظریة خودواحد و نظریة بهینگی تبیین می کنیم .
امکانات آوایی زبان فارسی برای مشخصه های حنجره در سایشی ها براساس آنچه گفتیم ، اگر واکداری سایشی ها در آغاز و پایان هجا و واژه را که حدودا زیر ٥٠ درصد است ، ازلحاظ واجی واکرفته و بالای ٦٠ درصد واکداری را که بین دو واکه است ، واکدار تلقی کنیم ، می توانیم امکانات آوایی سایشی های زبان فارسی را طبق جدول ٣ درنظر بگیریم و تعامل دو مشخصة [گسترده] و [واک] را در زبان فارسی نشان دهیم ."